Ο άνθρωπος και ο έλεγχος του νερού
Παρά τα τεράστια οφέλη που προσέφερε το νερό στην ανάπτυξη πολιτισμών, για πολλούς αιώνες ο άνθρωπος αντιμετώπιζε το νερό ως φυσικό εμπόδιο και στοιχείο που θα έπρεπε να τιθασευτεί προκειμένου να εκμεταλλευτεί ωφέλιμα το δυναμικό του.
Ο έλεγχος του νερού ήταν ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία κατάκτησης και χρήσης του χώρου από τους ανθρώπους. Το νερό, εθεωρείτο εμπόδιο στην αγροτική αξιοποίηση, στην εγκατάσταση της κατοικίας, στη μετακίνηση και ακόμα πιο συχνά γινόταν αντιληπτό ως εστία επιδημιών, όπως για παράδειγμα της ελονοσίας. Οι ανθρώπινες κοινωνίες κέρδισαν σε πολλές περιοχές τους χώρους εγκατάστασης τους, από ζώνες όπου το νερό λίμναζε και βρίσκονταν κάτω από την απειλή συχνών πλημμύρων.
Η ροή του νερού ήταν ένας «διαρκής κίνδυνος» για τους ανθρώπους καθώς προκαλούσε πολλές καταστροφές, που ξεκινούν από τις μικρές ή μεγάλες πλημμύρες και έφταναν στους όγκους λάσπης που μετέφεραν οι χείμαρροι στις μεσογειακές περιοχές. Στη Μεσόγειο, τα ποτάμια εθεωρούντο για καιρό περισσότερο βλαβερά παρά χρήσιμα. Αυτό οφειλόταν στις πλημμύρες, στη βιαιότητα της ροής των χειμάρρων και στην παρουσία ελωδών εκτάσεων. Μια σύγχρονη προέκταση αυτής της αντίληψης αποτελεί το φαινόμενο της εναπόθεσης απορριμμάτων σε διάφορα ρέματα στη χώρα μας.
Ακόμα και σήμερα όμως οι περιοχές των Δέλτα του Γάγγη, του Βραχμαπούτρα και του Μέγκνα, που χαρακτηρίζονται για την εξαιρετική γονιμότητα τους (μπορούν να δώσουν 2 ή 3 συγκομιδές το χρόνο), και την υψηλή πυκνότητα πληθυσμού (κοντά στους 1.000 κατοίκους στο τετρ. χμ.), είναι πολύ ευάλωτες στις πλημμύρες των ποταμών αλλά και στην απειλή των κυκλώνων 2 φορές το χρόνο (με την έναρξη των μουσώνων το Μάιο - Ιούνιο και την αποχώρηση τους τον Οκτώβριο - Νοέμβριο). Στο Μπαγκλαντές, για παράδειγμα, στην πλημμύρα του 1988, τα νερά κάλυψαν τα 2/3 του Δέλτα, ακόμη και ένα τμήμα της πρωτεύουσας, αναγκάζοντας σε μετακίνηση περίπου το μισό πληθυσμό της χώρας. Οι ανθρώπινες απώλειες ανήλθαν σε 1.800 άτομα, βέβαια πολύ μικρές σε σύγκριση με τα θύματα που δημιουργούν οι κυκλώνες (μερικές εκατοντάδες χιλιάδες άτομα). Οι φυσικές καταστροφές στις συγκεκριμένες περιοχές αποκτούν αυτή τη δραματική βαρύτητα εξαιτίας των περίπλοκων καταστάσεων που επικρατούν στην περιοχή (δημογραφική αύξηση, κοινωνικές ανισότητες, έλλειψη γης, αναποτελεσματικότητα των αρχών).
Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, σε μια προσπάθεια ελέγχου του νερού, ξεκινάει από το 1856 έργα διευθέτησης της κοίτης του κάτω Αχελώου με σκοπό τον περιορισμό των ελωδών εκτάσεων και των πλημμύρων. Την ίδια χρονιά ξεκινούν και τα έργα αποξήρανσης της λίμνης Κωπαΐδας.
Μεταξύ των δύο παγκόσμιων πολέμων, η άφιξη των προσφύγων της Θράκης και της Μικράς Ασίας εξαναγκάζει το ελληνικό κράτος να πραγματοποιήσει πολύ σημαντικά έργα αποστράγγισης, ιδιαίτερα στη Μακεδονία και τη Θράκη. Τότε αποξηράνθηκαν οι λίμνες που βρίσκονταν κατά μήκος του Αξιού και του Στρυμώνα καθώς και αρκετές λιμνοθάλασσες. Η σημασία των έργων ήταν μεγάλη αφού ως το 1940 προστατευόταν από πλημμύρες έκταση 3.690.000 στρεμμάτων, έγιναν έργα αποστράγγισης σε 900.000 στρ. και αρδεύτηκαν 140.000 στρ. Ο σκοπός των έργων αυτών ήταν κυρίως η πρόληψη των φυσικών καταστροφών, με πρώτη απ' όλες των πλημμύρων. Έτσι, μπόρεσαν να εγκατασταθούν στη Μακεδονία και τη Θράκη χιλιάδες αγρότες.
Ωστόσο, η σύγχρονη προσέγγιση της διαχείρισης του νερού απέχει πολύ από τη σχέση αντιπαλότητας που διέκρινε τις σχέσεις των ανθρώπινων κοινωνιών και του νερού και την συνεχή προσπάθεια «υποταγής» του νερού στις ανάγκες του ανθρώπου. Η συνειδητοποίηση των περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων που συνδέονται με τις λανθασμένες πολιτικές διαχείρισης του νερού, σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τεχνολογίας και της επιστημονικής γνώσης, υπαγορεύουν μια νέα σχέση που διέπεται από τη λογική της αξιοποίησης του νερού χωρίς να παραβιάζεται ο υδρολογικός κύκλος και χωρίς να εξαντλούνται τα πολύτιμα αποθέματα.