Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ
Προέλευση και ποικιλία των θαλάσσιων μορφών ζωής
Η θάλασσα είναι η «μήτρα» που κυοφόρησε τη ζωή. Η ζωή δημιουργήθηκε μέσα σ' αυτό που συχνά αναφέρεται ως «πρωτόγονη σούπα» του αρχέγονου ωκεανού, όπου τα απαραίτητα χημικά συστατικά υπήρχαν σε κατάλληλες συγκεντρώσεις (η σύσταση του ωκεανού καθώς και της ατμόσφαιρας πολύ διέφερε από τη σημερινή) (βλ. Η ζωή στη Γη). Οι πρώτοι οργανισμοί υπήρξαν πιθανόν τα βακτήρια και τα κυανοφύκη. Η θάλασσα ήταν ήδη αλμυρή όταν η ζωή γεννήθηκε μέσα σ' αυτήν. Αποδείξεις του ότι η θάλασσα αποτελείτο λίκνο της ζωής αποτελούν η ομοιότητα της χημικής σύστασης των σωματικών υγρών όλων των οργανισμών και του θαλάσσιου νερού, η εξελικτική ιστορία της ζωής και τα παλαιοντολογικά ευρήματα.
Η περιεκτικότητα σε νερό των οργανισμών, από τους πιο απλούς μέχρι τους πιο σύνθετους και εξελιγμένους (φυτικούς και ζωικούς), κυμαίνεται από 60% έως και περισσότερο από 90% (στις μέδουσες είναι 96%, ενώ στον άνθρωπο 70%). Εξάλλου η ζωντανή ουσία του κυττάρου, το πρωτόπλασμα, είναι ένα χημικό σύστημα με μέσο διασποράς και διαλύτη το νερό. Η απουσία του νερού σημαίνει θάνατο (βλ. Νερό).
Χαρακτηριστικοί οργανισμοί του φυτοπλαγκτού.
Οι συνθήκες που επικρατούν στο θαλάσσιο περιβάλλον, είναι εξαιρετικά ποικίλες διαμορφώνοντας ποικίλα οικολογικά περιβάλλοντα: από τα επιφανειακά νερά, πλούσια σε οξυγόνο και ηλιακή ακτινοβολία, τις ακτές και το ανοικτό πέλαγος, θερμά τροπικά και ψυχρά πολικά νερά, μέχρι τα μεγάλα βάθη των αβύσσων με μόνιμη απουσία φωτός, τεράστιες πιέσεις και χαμηλές θερμοκρασίες. Δεν είναι τυχαίο ότι η πολυμορφία των συνθηκών έδωσε τη δυνατότητα ανάπτυξης μεγάλης ποικιλίας οργανισμών, από τα μονοκύτταρα φύκη έως τα μεγάλα θηλαστικά, οι οποίοι προσάρμοσαν τις λειτουργίες τους στις συνθήκες αυτές. Επιπλέον οι οργανισμοί μέσα στη θάλασσα κινούνται σε ένα τρισδιάστατο περιβάλλον, σε αντίθεση με αυτούς της ξηράς που κινούνται σε χώρο δύο διαστάσεων, με εξαίρεση τα πουλιά.
Οι θαλάσσιοι οργανισμοί ανάλογα με τον τρόπο ζωής τους μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο μεγάλα οικοσυστήματα: το πελαγικό και το βενθικό.
Το πελαγικό σύστημα ή πέλαγος περιλαμβάνει τους οργανισμούς που ζουν στη μάζα του νερού και διακρίνεται περαιτέρω σε πλαγκτό και νηκτό. Το πλαγκτό περιλαμβάνει το σύνολο των φυτικών και ζωικών οργανισμών που έχουν μικρή ικανότητα ενεργητικής κίνησης (είτε με σύσπαση του σώματος τους είτε με ειδικά όργανα μετακίνησης όπως βλεφαρίδες και μαστίγια), αλλά λόγω του μικρού τους μεγέθους (από μερικά μικρά έως και λίγα εκατοστά), δεν μπορούν να αντισταθούν στα θαλάσσια ρεύματα και «πλανώνται» μέσα στο νερό παρασυρόμενοι από αυτά. Το νηκτό, σε αντίθεση με το πλαγκτό, περιλαμβάνει οργανισμούς που κολυμπούν αρκετά δυνατά ώστε να έχουν αυτόνομες μετακινήσεις σε σχέση με το περιβάλλον τους. Στους οργανισμούς του νηκτού ανήκουν τα ψάρια, οι σουπιές, τα καλαμάρια, τα χταπόδια, τα θαλάσσια θηλαστικά και τα θαλάσσια ερπετά (χελώνες).
Το βενθικό σύστημα ή βένθος αποτελείται από οργανισμούς που ζουν μέσα στο ίζημα του βυθού (σκουλήκια, κοχύλια), πάνω στο βυθό (αχινοί, καβούρια, αστερίες) ή σε συνάφεια με το βυθό (χταπόδια, βενθικά ψάρια όπως οι γλώσσες, τα μπαρμπούνια κ.λπ.).
Χαρακτηριστικοί οργανισμοί του ζωοπλαγκτού.
Όπως σε κάθε ταξινόμηση, έτσι και οι παραπάνω διακρίσεις δεν είναι απόλυτες, δεδομένου ότι υπάρχουν οργανισμοί που αν και είναι πλαγκτονικοί, κάνουν γρήγορες κατακόρυφες μετακινήσεις μεγάλου εύρους με σχετική ανεξαρτησία ως προς το περιβάλλον τους, καθώς και βενθικοί οργανισμοί που περνούν πελαγικά στάδια στη ζωή τους.
Μετά τη γενική αυτή διάκριση, οι θαλάσσιοι οργανισμοί μπορούν να διακριθούν σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με τα κριτήρια που τίθενται. Μια πρώτη διάκριση γίνεται με βάση τον τύπο διατροφής σε οργανισμούς αυτότροφους ή παραγωγούς και ετερότροφους, οπότε διακρίνουμε το φυτοπλαγκτό, το βακτηριοπλαγκτό και το ζωοπλαγκτό και αντίστοιχα το φυτοβένθος, το βακτηριοβένθος και το ζωοβένθος. Διακρίνονται επίσης βάσει του μεγέθους τους, σε νανοπλαγκτό, μικροπλαγκτό, μεσοπλαγκτό, μακροπλαγκτό και μεγαπλαγκτό και αντίστοιχα μειοβένθος, μικροβένθος και μακροβένθος. Με βάση την κατακόρυφη κατανομή τους στη θάλασσα, για το πλαγκτό, διακρίνουμε σε επιπελαγικό, μεσοπελαγικό, βαθυπελαγικό και αβυσσοπελαγικό και για το βένθος σε υπερπαράλιο, μεσοπαράλιο, υποπαράλιο, περιπαράλιο, βαθύαλο, αβυσσαίο και αδαίο. Τέλος, με βάση την οριζόντια κατανομή και την απόσταση τους από την ξηρά, οι θαλάσσιοι οργανισμοί διακρίνονται σε νηριτικούς, αυτούς δηλαδή που ζουν στην παράκτια περιοχή και ωκεάνιους, που ζουν στο ανοιχτό πέλαγος.
Χαρακτηριστικοί οργανισμοί τον νηκτού.
Υπάρχουν ταξινομικές ομάδες με μεγάλη σημασία για την οικολογία της θάλασσας που απουσιάζουν ή αντιπροσωπεύονται ελάχιστα στα γλυκά νερά: οι σπόγγοι, τα εχινόδερμα (αχινοί, αστερίες, κρινοειδή), οι πολύχαιτοι δακτυλιοσκώληκες, τα φύκη (τα φαιοφύκη και ροδοφύκη σχεδόν αποκλειστικά είναι θαλάσσια), τα καρκινοειδή (καβούρια, γαρίδες), τα μαλάκια (πεταλίδες, δίθυρα, χταπόδια, καλαμάρια). Τα ψάρια υπάρχουν και στα γλυκά νερά αλλά εμφανίζουν μεγαλύτερη ποικιλία στο θαλάσσιο περιβάλλον. Τα έντομα απουσιάζουν και τη θέση τους καταλαμβάνουν τα καρκινοειδή, τα «έντομα της θάλασσας». Τα Σπερματόφυτα (τα ανώτερα φυτά της χέρσου με άνθη και σπέρματα) έχουν πολύ μικρή συμμετοχή στη θαλάσσια χλωρίδα, αλλά είναι σημαντικά για τη θαλάσσια βλάστηση, λόγω της έκτασης και του οικολογικού ρόλου των υποθαλάσσιων λιβαδιών που σχηματίζουν (π.χ. «φυκιάδες» του είδους Posidonia oceanica).