Ζώνωση στη θάλασσα
Η θάλασσα περιέχει μεγάλη ποικιλία οργανισμών που ζουν προσαρτημένοι στον πυθμένα (υπόστρωμα) και ονομάζονται εδραίοι οργανισμοί. Πολλοί εδραίοι ζωικοί οργανισμοί μοιάζουν με φυτά, όπως οι υδροπολύποδες, γνωστοί με το κοινό όνομα «θαλάσσιες ανεμώνες», οι εδραίοι πολύχαιτοι (σκουλίκια της θάλασσας), τα κοράλια, κ.ά. Η διάταξη τέτοιων ζώων στο βυθό της θάλασσας σε συνδυασμό με τα φυτά, που συχνά σχηματίζουν υποθαλάσσια λιβάδια, είναι τόσο εντυπωσιακή όσο η ζώνωση της βλάστησης σε ένα βουνό και αποτελεί τη βάση για την κατάταξη των κοινωνιών όπως ακριβώς συμβαίνει και στη χέρσο. Οι εδραίοι οργανισμοί προσφέρουν κυρίως τροφή και προστασία σε μικρότερους οργανισμούς, γεγονός με ιδιαίτερη οικολογική σημασία.
Ανάλογα με τα φυσικά και τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της μάζας του νερού και του θαλάσσιου πυθμένα, η θάλασσα χωρίζεται σε χαρακτηριστικές ζώνες ή βαθμίδες. Η υπερπαράλια ή υπεραιγιαλίτιδα βαθμίδα (ή ζώνη) δεν καλύπτεται ποτέ από θάλασσα και υγραίνεται μόνο από τον ψεκασμό των κυμάτων. Η μεσοπαράλια ή μεσοαιγιαλίτιδα βαθμίδα είναι η ζώνη που καλύπτεται και αποκαλύπτεται περιοδικά από την παλίρροια. (Στη Μεσόγειο δεν υπάρχουν κανονικές παλίρροιες, εκτός από ορισμένες περιοχές και οι μεταβολές της στάθμης του νερού οφείλονται στους ανέμους και τις μεταβολές της ατμοσφαιρικής πίεσης.) Η υποπαράλια ή υποαιγιαλίτιδα βαθμίδα είναι η περιοχή που καλύπτεται πάντα από το νερό και έχει ως ανώτερο όριο το κατώτερο όριο της παλίρροιας και ως κατώτερο όριο το μέγιστο βάθος που φθάνουν τα θαλάσσια αγγειόσπερμα ή τα φωτόφιλα φύκη. Το βάθος κυμαίνεται από 15-20μ. στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη ως 30-40μ. στη Μεσόγειο. Σε μερικές τροπικές περιοχές μπορεί να φτάσει σε βάθος 80μ. Η περιπαράλια ή περιαιγιαλίτιδα βαθμίδα εκτείνεται από το όριο των φωτόφιλων φυκών ή θαλάσσιων φανερόγαμων ως το μέγιστο βάθος που υπάρχουν φύκη. Το κατώτερο όριο της περιαιγιαλίτιδας ταυτίζεται με το όριο της ηπειρωτικής κρηπίδας, καθώς και με το όριο ανάπτυξης των φυτών. Οι τέσσερις βαθμίδες που προαναφέρθηκαν συγκροτούν το φυτικό σύστημα (phytal). Ακολουθούν η βαθύαλη, αβυσσαία και αδαία βαθμίδα, που συγκροτούν το αφυτικό σύστημα (aphytal), δηλαδή το σύστημα που δεν περιλαμβάνει φυτά λόγω της έλλειψης φωτός.
Η ζωή στο φυτικό σύστημα. Γενικά στις τέσσερις βαθμίδες του φυτικού συστήματος οι κοινωνίες, κυρίως του βένθους, διαφοροποιούνται σε αυτές του σκληρού (βράχια) και μαλακού (άμμος, ιλύς) υποστρώματος. Πάνω από το ανώτερο όριο των παλιρροιών (υπερπαράλια βαθμίδα), οι οργανισμοί πρέπει να είναι ικανοί να αντιμετωπίζουν την αποξήρανση και τις θερμοκρασιακές μεταβολές, επειδή σκεπάζονται με νερό για πολύ βραχύ χρονικό διάστημα ή δέχονται μόνο την επίδραση από τον ψεκασμό των κυμάτων.
Χαρακτηριστικοί οργανισμοί του βένθους.
Στο χώρο αυτό και πάνω σε σκληρό υπόστρωμα, στις εύκρατες περιοχές, η χλωρίδα περιλαμβάνει μόνον ένα μαυριδερό λειχήνα (Verucaria) και μονοκύτταρα φύκη που διαβρώνουν επιφανειακά τα βράχια (κυανοφύκη, χλωροφύκη). Πάνω στα βράχια τα ζώα που συναντώνται είναι μικρά σαλιγκάρια (γένος Littorina), οι βάλανοι και οι πεταλίδες που ανεβαίνουν από την μεσοπαράλια (γένη Balanus και Patella). Σε μαλακό υπόστρωμα υπάρχει μικρή ποικιλία οργανισμών και συνήθως μικρά σαλιγκάρια (γαστερόποδα μαλάκια) και καρκινοειδή (αμφίποδα).
Στην μεσοπαράλια βαθμίδα η ποικιλία της ζωής μεγαλώνει τόσο στο μαλακό όσο και στο σκληρό υπόστρωμα, ενώ η υποπαράλια βαθμίδα προσφέρει τις καλύτερες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της θαλάσσιας ζωής (συνεχής κάλυψη από το νερό και άφθονο ηλιακό φως). Εδώ αναπτύσσονται τα μεγάλα πολυκύτταρα φύκη, κυρίως σε βραχώδεις ή άλλους σκληρούς πυθμένες σε αβαθή νερά. Τα φύκη προσκολλώνται με ειδικά όργανα πάνω στις επιφάνειες των βράχων και σχηματίζουν εκτεταμένα «δάση». Γύρω τους αναπτύσσεται μια πλούσια βιοκοινότητα. Στη βιοκοινότητα αυτή υπάρχουν ζώα που κινούνται και ζουν πάνω στα φυτά, ζώα που είναι προσκολλημένα πάνω στα φυτά και σχηματίζουν ασβεστολιθικό κάλυμμα ή σωλήνες (πολύχαιτοι σκώληκες) και ζώα που «ξεκουράζονται» απλώς πάνω στα φυτά (γαρίδες, πολύχαιτοι, αμφίποδα). Στο μαλακό υπόστρωμα της υποπαράλιας βαθμίδας αναπτύσσονται τα θαλάσσια αγγειόσπερμα που σχηματίζουν τα υποθαλάσσια λιβάδια, γνωστά σαν «φυκιάδες», αν και δεν έχουν καμία συγγένεια με τα χλωροφύκη, φαιοφύκη και ροδοφύκη που αναφέρθηκαν προηγουμένως.
Τροφικό δίκτυο στη θάλασσα.
Πηγή: Αθανασάκης κ.ά., 1985 (τροποπ.)
Στην υπερπαράλια βαθμίδα που φθάνει ως τα βαθύτερα όρια της ηπειρωτικής κρηπίδας, ζει μεγάλη ποικιλία ζώων όπως σαλιγκάρια, αστακοί, αχινοί, αστερίες, καβούρια, σπόγγοι, κοράλλια, ανεμώνες, βρυόζωα, δίθυρα, γαρίδες, ολοθούρια (αγγούρια της θάλασσας), δακτυλιοσκώληκες και τρηματοφόρα. Αντίθετα τα φυτά περιορίζονται στα σκιόφιλα είδη, καθώς το φως είναι ελάχιστο.
Στις βαθύτερες ζώνες, οι οργανισμοί δεν εμφανίζουν διάταξη σε ζώνες αλλά συγκροτούν ένα είδος μωσαϊκού.