Η «Πράσινη Επανάσταση»
Κάπου μέσα στη δεκαετία του 1960, οι ανεπτυγμένες χώρες του Δυτικού Κόσμου ξεκίνησαν μία μεγαλόπνοη προσπάθεια για να θρέψουν τον συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό της Γης· την Πράσινη Επανάσταση. Τα δυο πιο σημαντικά συστατικά της Πράσινης Επανάστασης ήταν η χρήση Ποικιλιών Υψηλής Απόδοσης (Π.Υ.Α., προϊόντα βελτίωσης φυτών) σιταριού, ρυζιού και καλαμποκιού, που αποτελούν τη βάση διατροφής των περισσότερων ανθρώπων στη Γη, και η χρήση «ενεργειακών εισροών», όπως χημικά λιπάσματα, αρδευτικά έργα, γεωργικά φάρμακα και μηχανήματα. Αυτό το μοντέλο ανάπτυξης άρχισε να προωθείται από τότε τόσο στις ανεπτυγμένες χώρες (Ευρώπη, ΗΠΑ, κ.λπ.), όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Ν. Αμερικής, όπου καθιερώθηκε με τον όρο Πράσινη Επανάσταση και αρχικά φάνηκε να είναι πολύ αποτελεσματικό· παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση στην παγκόσμια παραγωγή τροφίμων.
Όπως έλεγαν τότε οι ειδικοί ήταν τεχνικά δυνατόν να παραχθούν επαρκείς ποσότητες τροφών για να τραφούν 20 δισ. άνθρωποι και για να λυθεί μια για πάντα το πρόβλημα της πείνας σε πολλά μέρη του κόσμου. Όμως η θεαματική αύξηση της γεωργικής παραγωγής είχε τελικά τεράστιο οικονομικό, κοινωνικό και οικολογικό κόστος. Οι Ποικιλίες Υψηλής Απόδοσης συνοδεύονται από εκμηχάνιση, άρδευση και χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, οπότε το συνολικό πακέτο έχει υψηλό κόστος και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί παρά μόνο απ' αυτούς που έχουν τη δυνατότητα να το πληρώσουν κι αυτοί δεν είναι οι φτωχότεροι αγρότες.
Το συσσωρευμένο κόστος της κατασκευής φραγμάτων και αρδευτικών έργων, και των χημικών εισροών στο πλαίσιο μεγάλης κλίμακας αναπτυξιακών προγραμμάτων συντέλεσε στην αύξηση των χρεών του Τρίτου Κόσμου. Επίσης, οι κοινωνικές ανισότητες στο εσωτερικό κάθε χώρας και τα προβλήματα κατανομής των αγαθών αφενός και των εξαγωγών των πολύτιμων προϊόντων διατροφής από φτωχές χώρες αφετέρου, είχαν ως αποτέλεσμα η αυξημένη παραγωγή των Π.Υ.Α. να μη θρέψει αυτούς που είχαν ανάγκη. Η μορφή ανάπτυξης αυτή δεν ελάμβανε καθόλου υπόψη τα κοινωνικά, πολιτιστικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας στην οποία παρέμβαινε, μιας και απέρριπτε τη χρήση παραδοσιακής γνώσης και παραδοσιακών γεωργικών τεχνικών. Επιπλέον, σιγά-σιγά, με τη χρήση των μηχανών, των φαρμάκων και των λιπασμάτων, ήρθε και η απεξάρτηση των αγροοικοσυστημάτων από τον ανθρώπινο παράγοντα, οπότε μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού μετακόμισε στα βιομηχανικά κέντρα. Η Πράσινη Επανάσταση όχι μόνο δεν έλυσε τελικά το πρόβλημα της πείνας αλλά συντέλεσε και στην εμφάνιση σοβαρών περιβαλλοντικών προβλημάτων.
Οι αρχές της Πράσινης Επανάστασης ακολουθήθηκαν και για τη γεωργική ανάπτυξη της τότε Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (σήμερα Ευρωπαϊκής Ένωσης), στην οποία ανήκει και η Ελλάδα. Από το 1957, η ανάπτυξη της γεωργίας στην Ε.Ε. καθορίζεται από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (Κ.Α.Π.), η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο από την στιγμή ίδρυσης του οργανισμού. Ήταν η βάση για τη δημιουργία μιας κοινής αγοράς αγροτικών αλλά και βιομηχανικών προϊόντων. Λόγω των αρχικών σκοπών της Κ.Α.Π., ενισχύθηκε η ανάπτυξη μιας μορφής αγροτικής παραγωγής που στηριζόταν στη βιομηχανοποιημένη γεωργία.
Αρχικός σκοπός της ΚΑΠ ήταν να εξασφαλίσει:
Εφοδιασμό της Κοινότητας σε τρόφιμα (αυξάνοντας τη γεωργική παραγωγικότητα).
Δίκαιο εισόδημα για τους παραγωγούς και όσους εργάζονται στο γεωργικό τομέα.
Λογικές τιμές για τον καταναλωτή και σταθερές αγορές τροφίμων.
Πηγή: Baldock D., 1990b.
Για τα περισσότερα προϊόντα, ο σκοπός της Κ.Α.Π. είναι να εμποδίσει τις τιμές να πέσουν κάτω από μία «ελάχιστη τιμή ασφάλειας» η οποία καθορίζεται κάθε χρόνο από το Συμβούλιο των Υπουργών Γεωργίας. Οι τιμές μπορούν να διατηρηθούν σε κάποιο επίπεδο με επιδοτήσεις εξαγωγής προϊόντων, επιδοτήσεις αγροτών και μεταποιητών και, πολύ σημαντικό, με την αγορά και την αποθήκευση προϊόντων και τη δημιουργία έτσι μιας τεχνητής αύξησης της ζήτησης. Με αυτούς τους πολυδάπανους τρόπους οι τιμές των αγροτικών προϊόντων κρατούνται τεχνητά σε κάποιο επίπεδο. Η Κ.Α.Π. είναι ο τρόπος με τον οποίο η Ε.Ε. προσπαθεί να καταστήσει τα αγροτικά της προϊόντα ανταγωνιστικά στη Διεθνή Αγορά.
Η κυκλοφορία των αγροτικών, αλλά και όλων των προϊόντων στη διεθνή αγορά γίνεται με βάση διεθνείς συμφωνίες. Όπως στην περίπτωση των Διεθνών Συμφωνιών (GATT), έτσι και στην περίπτωση της Ε.Ο.Κ., η προστασία του περιβάλλοντος δεν έπαιξε κανένα ρόλο στην αρχική χάραξη της πολιτικής τους.
ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΔΑΣΜΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟΥ
Η Διεθνής Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT, από το αγγλικό General Agreement for Tariffs and Trade) δημιουργήθηκε το 1947, με σκοπό να εξασφαλίσει την ελευθερία διακίνησης αγαθών στο διεθνές εμπόριο. Με απλά λόγια, να μπορεί το ολλανδικό βούτυρο να πουλιέται στην Ιαπωνία, ιαπωνικά αυτοκίνητα να πουλιούνται στην Ελβετία και όλος ο κόσμος να μπορεί να αγοράζει ελβετικά ρολόγια.
Στους πρώτους 8 γύρους των συνομιλιών δεν είχε τεθεί κανένα θέμα για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά υπήρχε μόνο πρόνοια για την προστασία του ελευθέρου εμπορίου. Το περιβάλλον άρχιζε να παίζει ρόλο στις συναντήσεις της GATT πρόσφατα, κατά τη δεκαετία του 1990.
Η πρόνοια για το περιβάλλον και τον αγροτικό πληθυσμό εμφανίσθηκε στην Κ.Α.Π. την δεκαετία του 1990 και σχετικά περιθωριοποιημένα. Στην αρχική Συμφωνία της Ρώμης, το 1957, δεν γινόταν ούτε λόγος για το πώς θα κρατηθεί ο αγροτικός πληθυσμός στην ύπαιθρο· σ' αυτό ξεκίνησε να δίνεται σημασία κατά τις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν. Πολύ σύντομα μετά την προσπάθεια για παγκόσμια εφαρμογή της βιομηχανικής γεωργίας, άρχισαν να διαφαίνονται διάφορες παρενέργειες, όπως πτώση των αποδόσεων των Π.Υ.Α. γιατί μπορούν να δώσουν υψηλή παραγωγή μόνο κάτω από σωστή διαχείριση, που σημαίνει κατάλληλη χρήση των ενεργειακών εισροών. Επίσης αποδίδουν ικανοποιητικά κάτω από συγκεκριμένες κλιματικές συνθήκες -διακύμανση της βροχόπτωσης ή των θερμοκρασιών μπορούν να μειώσουν σημαντικά την απόδοση τους- και είναι ανθεκτικές σε πολύ συγκεκριμένους εχθρούς, αλλά πολύ ευάλωτες σε άλλους. Με την εφαρμογή της βιομηχανικής γεωργίας εμφανίζονται επίσης σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και την κοινωνία.