Λιμνοθάλασσες
Οι λιμνοθάλασσες είναι αβαθείς εκτάσεις που συχνά προστατεύονται με φυσικές αμμολουρίδες από την ανοιχτή θάλασσα. Στην περιοχή της Μεσογείου, λόγω απουσίας πραγματικής παλίρροιας, έχουν δημιουργηθεί πολλές αποκλεισμένες υφάλμυρες λίμνες με πολλές κλίσεις αλατότητας και συχνά με ισχυρές εποχικές διακυμάνσεις αλατότητας.
Γενικά στη Μεσόγειο βρίσκει κανείς μόνο μικρές αβαθείς λιμνοθάλασσες με λίγες εισόδους γλυκού νερού. Η εισροή αλμυρού νερού σε πολλές λιμνοθάλασσες κυμαίνεται πολύ διότι οι είσοδοι ανοίγουν και κλείνουν στη διάρκεια του έτους ανάλογα με τις μεταβολές της μεταφοράς ιζημάτων στις ακτές, τη δράση των κυμάτων και τις αυξομειώσεις της στάθμης του νερού. Υπάρχουν λοιπόν λιμνοθάλασσες με μεγάλη ποικιλότητα ως προς τη διαμόρφωση της εποχικής αλατότητας και της θερμοκρασίας.
Υπάρχει ελπίδα για τους ελληνικούς υγρότοπους;
Παρόλη τη σημερινή ζοφερή εικόνα, που γίνεται ζοφερότερη έτος με έτος, η πατρίδα μας εξακολουθεί να έχει αξιοζήλευτο υγροτοπικό πλούτο. Πολλά τραύματα των ζώντων υγρότοπων μας μπορούν να επουλωθούν. Οι χαμένοι δεν ανασταίνονται πλήρως αλλά μερικές αξίες τους μπορούν σε κάποιο βαθμό να ανακτηθούν.
Μερικές εξελίξεις που δείχνουν ότι δεν χάθηκε κάθε ελπίδα: Βαθμιαία ανύψωση της οικολογικής ευαισθησίας του κοινού, ιδίως των νέων ανθρώπων, επέκταση της γνώσης των πολλαπλών αξιών των υγρότοπων σε επιστημονικούς κλάδους που από μακρά παράδοση χειρίζονταν μονόπλευρα τα υγροτοπικά θέματα, πολλαπλασιασμός των ερευνητικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, άρνηση μικρών οικισμών να δεχθούν αλλοιώσεις των γειτονικών τους υγρότοπων από τους μεγάλους οικισμούς, βοήθεια από μη κυβερνητικούς διεθνείς οργανισμούς, απροθυμία της Ε.Ο.Κ. και ορισμένων διεθνών τραπεζών να χρηματοδοτούν «αναπτυξιακά» έργα που θίγουν υγρότοπους, ξύπνημα ορισμένων κοινωνικών ομάδων που θεωρούνταν ότι δεν έχουν άμεση σχέση με υγρότοπους (κληρικών, νομικών, γιατρών) κ.λπ.
Στην ελληνική κοινωνία παρουσιάζονται σήμερα δύο αντίρροπες τάσεις ως προς τους υγρότοπους (αλλά και ως προς το περιβάλλον γενικότερα). Η μία είναι η επέκταση και ενίσχυση των δραστηριοτήτων σε βάρος του περιβάλλοντος. Η άλλη είναι η αυξανόμενη ανησυχία όλο και περισσότερων Ελλήνων για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Τη στιγμή αυτή η δεύτερη τάση δεν κατάφερε ακόμη να ισορροπήσει την πρώτη. Πώς μπορεί να προωθηθεί η προστασία των υγρότοπων μας και να αντιστραφεί η καταστροφική τάση; Οι πολλές θετικές ενέργειες που έγιναν και γίνονται από άτομα, σωματεία, ιδρύματα, ακόμη και από κρατικές υπηρεσίες, πρέπει βέβαια να εξακολουθήσουν. Όμως, η πείρα άλλων χωρών έχει δείξει ότι οι ενέργειες αυτές είναι πολύ αποτελεσματικότερες όταν εντάσσονται σε ένα γενικότερο σχέδιο δράσης. Ένα τέτοιο σχέδιο προέκυψε το 1989-1990 από συνεργασία δεκάδων ατόμων με ποικίλες ειδικότητες, τα οποία προέρχονταν από διάφορες κρατικές διοικητικές υπηρεσίες, εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα και σωματεία προστασίας της φύσης. Το σχέδιο αυτό στηρίζεται σε ορισμένες βασικές αρχές οι οποίες υιοθετούνται όλο και περισσότερο από τις άλλες Μεσογειακές χώρες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Καλείται η Ελληνική Πολιτεία να βασίσει την Εθνική Πολιτική έναντι των υγρότοπων στις αρχές αυτές και να προχωρήσει στην εφαρμογή των μέτρων που χρειάζονται, όχι αποσπασματικά, αλλά μέσω του πνεύματος της ολοκληρωμένης προσεγγίσεως που διέπει το Σχέδιο Δράσης. Αλλά ας μην ξεχνούμε και τις ατομικές ευθύνες μας καθώς και τις ευθύνες που προκύπτουν από τη συμμετοχή μας στις κοινωνικές εκείνες ομάδες που άμεσα ή έμμεσα χρησιμοποιούν τις αξίες των υγρότοπων. Η προϊούσα υποβάθμιση των αξιών των υγρότοπων μας δεν αντιστρέφεται αν δεν αντιστραφεί η υποβάθμιση των ευρύτερων αξιών τις οποίες πρέπει να σέβεται η ελληνική κοινωνία. Όμως, η προστασία των υγροτοπικών αξιών συμβάλλει και στην προστασία των ευρύτερων αξιών.
Πηγή: Τσιούρης Σ.Ε., Γεράκης Π.Α., 1991
Οι υδρολογικοί παράγοντες, που εξαρτώνται από το βαθμό επικοινωνίας με την ανοιχτή θάλασσα, ρυθμίζουν τη βιολογική οργάνωση των λιμνοθαλασσών κυρίως σε ό,τι αφορά στη σύνθεση του βένθους και του πλαγκτού. Η παρουσία ή η απουσία όμως διάφορων ειδών ψαριών μέσα στις λιμνοθάλασσες, καθώς και η σχετική αφθονία τους συνδέεται με το βιολογικό τους κύκλο, το χρόνο εποίκισης της λιμνοθάλασσας και την εποχική κύμανση των παραγόντων του περιβάλλοντος (π.χ. αλατότητα, θερμοκρασία).
Τα ψάρια των λιμνοθαλασσών χωρίζονται σε μη μεταναστευτικά, που περνούν όλη τους τη ζωή μέσα στη λιμνοθάλασσα και έχουν ψηλές πυκνότητες πληθυσμού και σε μεταναστευτικά, που επισκέπτονται τις λιμνοθάλασσες μόνο σε ορισμένη περίοδο της ζωής τους.
Η εποίκιση των λιμνοθαλασσών από τα ψάρια γίνεται είτε από εκκόλαψη αυγών ή προσέλευση ιχθυδίων που παραμένουν για ένα διάστημα και επιστρέφουν στη θάλασσα ως νεαρά ή ώριμα άτομα. Τα μεταναστευτικά είδη επισκέπτονται τη λιμνοθάλασσα για να γεννήσουν τ’ αυγά τους και επιστρέφουν κατόπιν στη θάλασσα. Στη Μεσόγειο η «φάση της λιμνοθάλασσας» φαίνεται πως είναι ο γενικός κανόνας για τα νεαρά άτομα όλων των θαλάσσιων ειδών ψαριών.
Ως αποτέλεσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων παρατηρούνται σημαντικές μεταβολές των υδρολογικών και των μορφολογικών χαρακτηριστικών των λιμνοθαλασσών που έχουν ως συνέπεια έντονες διακυμάνσεις στη θερμοκρασία και την αλατότητα. Η ρύπανση με οργανικό υλικό δημιουργεί συχνά ασφυκτικές συνθήκες στην υδρόβια ζωή.
Ανάγκη διαχείρισης
Η διατήρηση των υγρότοπων που έχουν απομείνει στη χώρα μας και η αποκατάσταση αυτών που έχουν υποβαθμιστεί είναι πλέον ευνόητη. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την ολοκληρωμένη διαχείριση των υγρότοπων καθώς και της λεκάνης απορροής τους βάσει σχεδιασμού, ρύθμισης και ελέγχου των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, γεγονός που απαιτεί συνεργασία επιστημονικών ομάδων και οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης.