Η εξέλιξη του ελλαδικού χώρου
Ο ελλαδικός χώρος χαρακτηρίζεται από έντονες γεωλογικές μεταβολές και έχει αναδυθεί σχετικά πρόσφατα, αν και είναι πιθανό κάποια από τα κρυσταλλοσχιστώδη ελληνικά πετρώματα να χρονολογούνται από την εποχή του προκαμβρίου.
Πριν από 200 περίπου εκατομμύρια χρόνια η περιοχή της Μεσογείου ήταν μια μεγάλη θάλασσα με ελάχιστες ξηρές. Στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται η ηπειρωτική Ελλάδα, το Αιγαίο και η Τουρκία, βρισκόταν μέρος μιας μεγάλης θάλασσας· της Τηθύος. Πριν από 140 εκατ. χρόνια η Τηθύς διαμελίζεται με την εμφάνιση νέων ξηρών. Ένα τμήμα της που περιτριγυρίζεται από ξηρές, παίρνει το όνομα Μεσόγειος (Μέσο - Γαία).
Η δημιουργία της Βαλκανικής Χερσονήσου ξεκινά προς το τέλος του Μεσοζωικού αιώνα όπου άρχισε μια περίοδος μεγάλων τεκτονικών κινήσεων του στερεού φλοιού της Γης στο χώρο της Τιθύος οι οποίες οδήγησαν σε σημαντικές ανακατατάξεις που ολοκληρώθηκαν μέσα στον Καινοζωικό αιώνα. Κατά την περίοδο αυτή ολοκληρώθηκε τμηματικά η πτύχωση και η ανάδυση ολόκληρου του ελληνικού χώρου αρχικά ως μιας μεγάλης και σχεδόν ενιαίας ξηράς όπου η Ελλάδα επικοινωνούσε με την Τουρκία (σχήμα 6Α). Την εποχή αυτή στο Πικέρμι της Αττικής ζούσαν μεγάλα θηλαστικά ζώα που είχαν εξαπλωθεί από την Ασία, όπως ρινόκεροι, προβοσκιδωτά, μαϊμούδες, καμηλοπαρδάλεις με κοντό λαιμό, διάφορα αιλουροειδή, ύαινες, μεγάλες χελώνες, κ.ά., τα απολιθώματα των οποίων βρίσκουμε σήμερα. Τα ετερόκλητα αυτά ζώα που βρέθηκαν συγκεντρωμένα στις περιοχές αυτές είναι πιθανό να συγκεντρώθηκαν αναζητώντας το τελευταίο νερό πριν από την εποχή μεγάλης ξηρασίας, η οποία και τα εξαφάνισε. Το φαινόμενο αυτό στην Παλαιοντολογία λέγεται θανατοκοινωνία. Από την πανίδα του Πικερμίου εξάγονται συμπεράσματα για την εξέλιξη πολλών ευρωπαϊκών ειδών, όπως π.χ. του ιππαρίου, μιας προγονικής μορφής του σημερινού αλόγου. Παρόμοια πανίδα θηλαστικών έχει βρεθεί στη Σάμο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.
Σχήμα 6
Η εξέλιξη του ελληνικού χώρου.
Α: πριν από 8-4,5 εκατ. έτη, Β: πριν από 4,5-2 εκατ. έτη.
Γ: πριν από 2-700.000 έτη, Δ: πριν από 700.000 χρόνια και μετά.
Πηγή: Ροντογιάννη-Τσιαμπάου Θ., 1983 (τροποπ.)
Πριν από 4,5 - 2 εκατ. χρόνια η θάλασσα περιτριγυρίζει την ξηρά αλλά είναι μικρότερης έκτασης από τη σημερινή (σχήμα 6Β). Στο Ιόνιο εξακολουθούν πιέσεις από βορειοδυτικά προς νοτιοανατολικά που φέρνουν το ένα τμήμα της ξηράς περίπου 1 χμ. πάνω από το άλλο και ταυτόχρονα πτυχώνονται τα πετρώματα. Τότε σχηματίζονται μεγάλοι κόλποι όπως ο Κορινθιακός.
Πριν από 2 εκατ. -700.000 χρόνια, η θάλασσα αποσύρεται από το κεντρικό και βόρειο Αιγαίο και σχηματίζονται λίμνες, κοντά στις οποίες ζουν ασιατικά είδη ζώων (σχήμα 6Γ).
Τα τελευταία 700.000 χρόνια εξακολουθούν οι ίδιες πιέσεις. Η θάλασσα σταδιακά παίρνει τη σημερινή της μορφή (σχήμα 6 Δ) και τα ρήγματα εξακολουθούν να είναι ενεργά, όπως μαρτυρούν οι σεισμοί σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως π.χ. το ρήγμα της Λοκρίδας και του Κορινθιακού Κόλπου. Οι συμπιεστικές τάσεις συγκεντρώνονται κυρίως στην περιοχή του Ιονίου και της Πίνδου. Νότια της Ζακύνθου βρίσκονται τα βαθύτερα νερά της Μεσογείου ενώ από εκεί ξεκινάει επίσης μια υποβρύχια οροσειρά, που φτάνει μέχρι την Τουρκία (όρος Ταύρος) και είναι αποτέλεσμα των πιέσεων που ασκεί η αφρικανική πλάκα στην αιγαιακή.
Στα Πετράλωνα της Χαλκιδικής βρέθηκε απολιθωμένο κρανίο του γένους Homo. Η ηλικία του κρανίου αυτού είναι αντικείμενο μακροχρόνιας διαφωνίας και αντιπαραθέσεων μεταξύ των ειδικών. Ανάλογα με τις απόψεις, τοποθετείται μεταξύ 700.000 και 80.000 χρόνων.