Εξάπλωση των δασών στην επιφάνεια της Γης
Το κλίμα και το έδαφος διαμορφώνουν συνθήκες οι οποίες είτε ευνοούν είτε αποτρέπουν την ανάπτυξη της βλάστησης. Έτσι, κάτω από την επίδραση του κλίματος και του εδάφους, η δασική βλάστηση κατανέμεται σε ζώνες βλάστησης, τις λεγόμενες «δασικές ζώνες», οι οποίες με βάση τα φυσιογνωμικά τους χαρακτηριστικά διακρίνονται ως εξής (Ντάφης 1986):
1. Δάση από αείφυλλα πλατύφυλλα:
(α) Τροπικά και υποτροπικά δάση σε περιοχές με εξισορροπημένο θερμό και υγρό κλίμα (δάση υγρών τροπικών περιοχών).
(β) Δάση από σκληρόφυλλα είδη σε περιοδικά ξηρές περιοχές με ήπιο χειμώνα.
2. Δάση από περιοδικώς φυλλοβολούντα πλατύφυλλα:
(α) Ξηρόφυλλα δάση σε περιοδικά ξηρές τροπικές και υποτροπικές περιοχές.
(β) Θερινά δάση από δέντρα που φυλλοβολούν στη διάρκεια του χειμώνα σε περιοχές με υγρό εύκρατο κλίμα και ψυχρό χειμώνα.
3. Δάση από ψυχρόβια κωνοφόρα σε περιοχές με εκφρασμένο δριμύ χειμώνα.
Το 2005 τα δάση κάλυπταν το 30% της συνολικής επιφάνειας της γης ή 40 δισεκατομμύρια στρέμματα. Οι δασικές εκτάσεις είναι ανομοιόμορφα κατανεμημένες στην επιφάνεια του πλανήτη (Εικόνα 1 - Πίνακας 1). Μόλις 10 χώρες συγκεντρώνουν τα 2/3 των συνολικών δασικών εκτάσεων. Όπως φαίνεται και στο Διάγραμμα 1, η Ρωσία, η Βραζιλία, ο Καναδάς, οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Αυστραλία και το Κονγκό, αποτελούν τις πιο σημαντικές σε δασικό πλούτο χώρες (FAO 2006, p.xii).
Εικόνα 1
Τα δάση του πλανήτη
Πηγή: FAO 2006.
Πίνακας 1
Κατανομή των δασών ανά ήπειρο
| Περιφέρεια | Δασική έκταση (10.000 στρ.) | % της παγκόσμιας δασικής έκτασης |
Ανατολική και Νότια Αφρική
Βόρεια Αφρική
Δυτική και Κεντρική Αφρική
Σύνολο Αφρικής
Ανατολική Ασία
Νότια και Νοτιοανατολική Ασία
Δυτική και Κεντρική Ασία
Σύνολο Ασίας
Σύνολο Ευρώπης
Καραϊβική
Κεντρική Αμερική
Βόρεια Αμερική
Σύνολο Βόρ. και Κεντρ. Αμερικής
Σύνολο Ωκεανίας
Σύνολο Νότιας Αμερικής | 226.534 131.048 277.829 635.412 244.862 283.127 43.588 571.577 1.001.394 5.974 22.411 677.464 705.849 206.254 831.540 | 5,7 3,3 7,0 16,1 6,2 7,2 1,1 14,5 25,3 0,2 0,6 17,1 17,9 5,2 21,0 |
| Σύνολο | 3.952.025 | 100,0 |
Πηγή: FAO 2006.
Διάγραμμα 1
Οι δέκα χώρες με τις μεγαλύτερες δασικές εκτάσεις (10.000.000 στρ.)
Πηγή: FAO 2006.
Εκτός από τις δασικές ζώνες, ένα άλλο κριτήριο κατηγοριοποίησης των δασών που χρησιμοποιείται συχνά είναι ο βαθμός επέμβασης του ανθρώπου σε συνδυασμό με το σκοπό διαχείρισής τους. Σύμφωνα με αυτό το κριτήριο, τα δάση χωρίζονται σε πέντε ευρύτερες κατηγορίες, οι οποίες επικαλύπτονται μερικώς. Συγκεκριμένα πρόκειται για (FAO 2006, pp.23-30, FAO 2007):
Τα πρωτογενή (παρθένα) δάση, στα οποία δεν υπάρχει ορατή ανθρώπινη δραστηριότητα και οι οικολογικές διεργασίες δεν έχουν διαταραχθεί ιδιαίτερα. Καλύπτουν το 36,4% των συνολικών δασικών εκτάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τα τροποποιημένα φυσικά δάση, στα οποία γίνεται επιλεκτική υλοτομία και άλλες παρεμβάσεις χωρίς όμως να επηρεάζεται η φυσική αναγέννηση των ειδών, και τα οποία καλύπτουν το 52,7%.
Τα ημι-φυσικά δάση, όπως εκείνα των εύκρατων ζωνών, στα οποία οι ανθρώπινες παρεμβάσεις (συγκομιδή, υλοτομία, φύτευση τοπικών ειδών, υποβοήθηση φυσικής αναγέννησης) είναι πολύ πιο εντατικές. Τα ημι-φυσικά δάση καλύπτουν το 7,1% του συνόλου των δασικών εκτάσεων παγκοσμίως.
Οι παραγωγικές δασικές καλλιέργειες, οι οποίες καλλιεργούνται με στόχο την προμήθεια ξυλείας, ρητίνης, καύσιμου ξύλου και άλλων προϊόντων βιομηχανικής χρήσης, καθώς επίσης και την προσφορά κοινωνικών, πολιτισμικών και περιβαλλοντικών υπηρεσιών. Οι καλλιέργειες αυτές καλύπτουν το 3%.
Οι προστατευτικές δασικές καλλιέργειες, οι οποίες καλλιεργούνται με στόχο την προστασία του εδάφους και του νερού, την αποκατάσταση υποβαθμισμένων περιοχών, την προστασία της βιολογικής ποικιλότητας και των φυσικών δεξαμενών άνθρακα. Καλύπτουν το 0,8% των συνολικών δασικών εκτάσεων.
Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται οι χώρες με τις πιο εκτεταμένες δασικές καλλιέργειες το 2005 (FAO 2007).
Πίνακας 2
Οι δέκα χώρες με τις μεγαλύτερες εκτάσεις δασικών καλλιεργειών το 2005 (10.000στρ.)
| Χώρα | Σύνολο | Παραγωγικές | Προστατευτικές |
| Κίνα | 71.326 | 54.102 | 17.224 |
| Ινδία | 30.028 | 17.134 | 12.894 |
| ΗΠΑ | 17.061 | 17.061 | 0 |
| Ρωσική Ομοσπονδία | 16.963 | 11.888 | 5.075 |
| Ιαπωνία | 10.321 | 0 | 10.321 |
| Σουηδία | 9.964 | 9.964 | 0 |
| Πολωνία | 8.757 | 5.616 | 3.141 |
| Σουδάν | 6.619 | 5.677 | 943 |
| Βραζιλία | 5.384 | 5.384 | 0 |
| Φινλανδία | 5.270 | 5.270 | 0 |
| Σύνολο | 181.693 | 132.095 | 49.597 |
Πηγή: FAO 2007.
Αξίζει να σημειωθεί ότι από το 1990 μέχρι το 2005 χάνονται ή τροποποιούνται σε ετήσια βάση περίπου 60 εκατομμύρια στρέμματα πρωτογενούς (παρθένου) δάσους ή 130 εκατομμύρια στρέμματα από το σύνολο των παραπάνω κατηγοριών. Η συντριπτική πλειονότητα αυτών των απωλειών λαμβάνουν χώρα στην Λατινική Αμερική και την Αφρική. Σε επίπεδο χώρας, τις μεγαλύτερες απώλειες κατά την πενταετία 2000-2005 είχαν η Βραζιλία (-31.000.000 στρέμματα ετησίως) και η Ινδονησία (-18.710.000 στρέμματα ετησίως). Μόνο η Ευρώπη και τα τελευταία χρόνια η Ασία φαίνεται να διατηρούν και να αυξάνουν λίγο τις δασικές τους εκτάσεις (Εικόνα 2). Από την άλλη, η φύτευση δασών σε παγκόσμιο επίπεδο αυξάνει χρόνο με το χρόνο. Το διάστημα 2000-2005 φυτεύονταν ετησίως περίπου 28 εκατομμύρια στρέμματα, από τα οποία το 87% αποτελούν παραγωγικές καλλιέργειες (FAO 2006, pp.xiii-xvii). Η αύξηση αυτή οφείλεται κατά βάση στα μεγάλης έκτασης προγράμματα αναδάσωσης που υλοποιεί η Κίνα.
Εικόνα 2
Χώρες με τις μεγαλύτερες καθαρές μεταβολές δασικών εκτάσεων
κατά την πενταετία 2000-2005
Πηγή: FAO 2006.
Στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των δασικών εκτάσεων κυριαρχεί ο δημόσιος τομέας (84% των εκτάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο το 2005), με εξαίρεση τα δάση της Κεντρικής Αμερικής, όπου περισσότερα από τα μισά ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα.