ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΑΣΗ
Οι κλιματικές και εδαφικές συνθήκες που επικρατούν στην Ελλάδα ευνοούν την ανάπτυξη δασών σε όλη σχεδόν την έκτασή της, από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι το υψόμετρο των 1.800-2.000 μ. που οριοθετεί και τα δασοόρια. Παρόλα αυτά τα ελληνικά δάση καταλαμβάνουν σχετικά περιορισμένη έκταση. Η έκταση αυτή υπολογίζεται από τον FAO (2006) στο 29%, από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης στο 25,5% και από το WWF στο 25,4% της έκτασης της χώρας. Η συνολική τους έκταση το 2005 ήταν περίπου 37,5 εκατ. στρέμματα, σύμφωνα με τον FAO (2006) ή 33,6 εκατ. στρέμματα σύμφωνα με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO (2006), το ποσοστό της δασοκάλυψης της χώρας παρουσιάζει βαθμιαία αύξηση (Πίνακας 3).
Πίνακας 3
Εξέλιξη των ελληνικών δασικών εκτάσεων
Έκταση δασών (1000στρ.) | Ετήσια μεταβολή (%) |
1990 | 2000 | 2005 | 1990-2000 | 2000-2005 |
32.990 | 36.010 | 37.520 | 0,9 | 0,8 |
Πηγή: FAO 2006.
Τα ελληνικά δάση έχουν κακή δομή (μικρή σταθερότητα, χαμηλή απόδοση, χαμηλή ζωτικότητα δέντρων - φαινόμενα γήρανσης και ασθενειών). Οι περισσότερες από τις δασικές εκτάσεις στην Ελλάδα (77,5% το 2000 σύμφωνα με τον FAO) ανήκουν στο Δημόσιο και διαχειρίζονται από την Δασική Υπηρεσία.
Τα ελληνικά δάση παρουσιάζουν εξαιρετικά μεγάλη ποικιλότητα. Χαρακτηριστικά, στην σχετικά μικρή έκταση της Ελλάδας, μπορεί κανείς να συναντήσει:
παραποτάμια δάση στα Δέλτα των ποταμών (Αχελώος, Νέστος),
μεσογειακούς θαμνώνες (μακία βλάστηση), με κουτσουπιές και αγριοχαρουπιές, χρυσόξυλα και αγριελιές, κουμαριές, πουρνάρια και πολλά άλλα φυτά
ψηλά ορεινά δάση στις οροσειρές της Ροδόπης και της Πίνδου. Στη Ροδόπη βρίσκεται το μοναδικό Παρθένο δάσος του Φρακτού, με οξυές, έλατα, ερυθρελάτη και σημύδες, στην Πίνδο έλατα, οξυές, μαύρη και λευκόδερμη πεύκη που αντέχει στο ψύχος,
δάση με καστανιές και φιλύρες (Πήλιο),
φοινικόδασος (Βάι Κρήτης),
δάση με πλατάνια (Σαμοθράκη),
δάση με κουκουναριές (Στροφυλιά).
Εάν διατρέξουμε μια περιοχή από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι το ψηλότερο σημείο της, θα παρατηρήσουμε αλλαγές στη σύνθεση της βλάστησης. Αυτό συμβαίνει γιατί αλλάζουν οι κλιματικές συνθήκες και κάθε φορά επιτρέπουν ή αποτρέπουν την εγκατάσταση μιας συγκεκριμένης βλάστησης. Έτσι, συναντάμε συνήθως ξεκινώντας από το επίπεδο της θάλασσας προς τα πάνω τις εξής φυτικές διαπλάσεις ή ζώνες βλάστησης: θαμνώδεις εκτάσεις (φρύγανα και μακί), δάση φυλλοβόλων, δάση κωνοφόρων των υψηλών ορέων και αλπικά λιβάδια. Τα όρια μεταξύ των φυτικών διαπλάσεων δεν είναι σαφή.
Θαμνώδεις σχηματισμοί: Οι θαμνώδεις σχηματισμοί ή συστήματα Μεσογειακού τύπου συνιστούν τα πλέον εκτεταμένα φυσικά συστήματα στην Ελλάδα. Συναντώνται σε χαμηλά υψόμετρα, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι το υψόμετρο των 700 μέτρων. Περιλαμβάνουν τους φυτικούς σχηματισμούς των φρυγάνων στις ξηρότερες περιοχές και τη μακία βλάστηση στις υγρότερες. Τα φρύγανα χαρακτηρίζονται από την παρουσία της αστοιβής, της λαδανιάς και της ασφάκας. Μεταξύ των ξυλωδών αυτών φυτών αναπτύσσεται μια ιδιαίτερα πλούσια χλωρίδα ποωδών φυτών θεροφύτων και γεωφύτων, όπως ο ασφόδελος, η σκυλοκρεμμύδα και η ασπερδούκλα. Στην μακία βλάστηση κυριαρχούν ο σχίνος, το πουρνάρι, η κουμαριά, η αριά, κ.ά.
Τα φυτά που συνθέτουν τα μεσογειακού τύπου συστήματα, προκειμένου να αντεπεξέλθουν στις δυσμενείς ξηροθερμικές συνθήκες που επικρατούν, έχουν αναπτύξει μια σειρά μορφολογικών χαρακτηριστικών, καθώς και φυσιολογικών και ιστολογικών προσαρμογών με σκοπό τη ρύθμιση του υδατικού ισοζυγίου κατά την περίοδο της ξηρασίας. Η βασική προσαρμοστική στρατηγική που ακολουθούν αυτά τα φυτά συνίσταται κυρίως στην αύξηση του συστήματος απορρόφησης του νερού και την ελάττωση της ταχύτητας απώλειας του νερού μέσω της διαπνοής. Έτσι, προς τα τέλη Ιουνίου είναι έτοιμα να αντιμετωπίσουν την δύσκολη και μακρά περίοδο της ξηρασίας. Επιπλέον, τα φυτά αυτά, επειδή αναπτύσσουν βαθύ ριζικό σύστημα προκειμένου να μεγιστοποιήσουν την απορρόφηση του νερού, αναδεικνύονται σε πολύ σημαντικούς προστάτες του εδάφους, σε περιοχές όπου λόγω των δυσμενών συνθηκών που επικρατούν καμιά άλλη βλάστηση δεν μπορεί να επιβιώσει. Οι παραπάνω ιδιότητες των Μεσογειακού τύπου συστημάτων (φρύγανα, μακί) τα καθιστούν φυτικά συστήματα εξαιρετικής σημασίας για περιοχές όπου επικρατούν ξηροθερμικές συνθήκες, όπως η Ελλάδα.
Εκτός από τα μακί και τα φρύγανα, στα Μεσογειακού τύπου συστήματα ανήκουν και οι σχηματισμοί της χαλεπίου (Pinus halepensis) και της τραχείας (Pinus brutia) πεύκης που εξαπλώνονται κυρίως σε παράλιες ζώνες.
Σχηματισμοί φυλλοβόλων: Κυριαρχούν τα ψηλά φυλλοβόλα δέντρα, όπως διάφορα είδη δρυός, η καστανιά, η οστρυά, η φλαμουριά, κ.ά. Η ζώνη αυτή συναντάται σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές.
Σχηματισμοί των φυλλοβόλων και κωνοφόρων των υψηλών ορέων: Κυριαρχούν φυτικοί σχηματισμοί όπως η μαύρη πεύκη, το έλατο, η οξυά, η κεφαλληνιακή ελάτη, η δασική πεύκη και η ερυθρελάτη και υψηλότερα το ρόμπολο. Η ζώνη αυτή συναντάται σε μεγάλα υψόμετρα, από 500-1000 μ. και πάνω.
Αλπικά λιβάδια: Χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη χαμηλής ποώδους βλάστησης και διάφορων θάμνων, όπως τα κέδρα, η σκλήθρα, κ.ά. Η ζώνη αυτή συναντάται σε πολύ μεγάλα υψόμετρα, εκεί που σταματά να υπάρχει υψηλή δασική βλάστηση.
Η πανίδα που ζει στα ελληνικά δάση παρουσιάζει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Μόνο στον Εθνικό Δρυμό Βίκου - Αώου στην Ήπειρο ζουν πολλά είδη μεγάλων ζώων, όπως αρκούδες, λύκοι, ζαρκάδια, αγριόγατοι, λύγκες. Επίσης, στα δάση και τις υπαλπικές ζώνες ζουν μεταξύ άλλων σπάνια αρπακτικά πουλιά, όπως αετοί, όρνεα, γυπαετοί, γύπες, κ.ά. Όλα αυτά τα είδη της πανίδας απειλούνται με αφανισμό από την καταστροφή των βιότοπών τους, αλλά και από το ανελέητο κυνήγι (βλ. Βιοποικιλότητα).
Η προσφορά των ελληνικών δασών είναι πολλαπλή. Ωστόσο, η οικονομική τους σημασία, από άποψη παραγωγής δασικών προϊόντων, είναι σχετικά περιορισμένη. Στους Πίνακες 4.1 και 4.2 παρουσιάζονται τα στοιχεία παραγωγής και κατανάλωσης ξύλου της χώρας μας για το 2004 σύμφωνα με τον FAO (2007).
Πίνακας 4.1
Παραγωγή, εμπόριο και κατανάλωση roundwood και sawnwood στην Ελλάδα το 2004 (1000m3)
| | Καύσιμο ξύλο | Βιομηχανικό roundwood | Sawnwood |
| Παραγωγή | 1057 | 469 | 191 |
| Εισαγωγές | 371 | 280 | 918 |
| Εξαγωγές | 15 | 1 | 18 |
| Κατανάλωση | 1412 | 747 | 1091 |
Πίνακας 4.2
Παραγωγή, εμπόριο και κατανάλωση panels ξύλου, χαρτοπολτού και χαρτιού στην Ελλάδα το 2004 (1000m3)
| | Panels ξύλου | Χαρτοπολτός | Χαρτί & χαρτόνια |
| Παραγωγή | 866 | 0 | 266 |
| Εισαγωγές | 482 | 113 | 587 |
| Εξαγωγές | 201 | 7 | 73 |
| Κατανάλωση | 1148 | 106 | 781 |
Ο κοινωνικός ρόλος των δασών όμως είναι πολύ σημαντικός. Στα ελληνικά δάση απασχολούνται 40.000 άτομα από τους παρα-δασόβιους πληθυσμούς.
Οι κίνδυνοι οι οποίοι απειλούν τα ελληνικά δάση είναι οι εξής:
Πυρκαγιές.
Παράνομες εκχερσώσεις - καταπατήσεις.
Υπερβόσκηση και βόσκηση μετά από πυρκαγιά.
Κακή εκμετάλλευση λατομείων και μεταλλείων.
Επίσης, από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες η ξηρασία των τελευταίων χρόνων αποτελεί τον χειρότερο φυσικό εχθρό των ελληνικών δασών. Αυτή εξασθενεί τα δέντρα τόσο, ώστε προσβάλλονται δευτερογενώς από φλοιοφάγα έντομα. Οι προσβολές από ιούς και βακτήρια είναι ελάχιστες, ενώ οι φυτοπαθολογικές προσβολές από μύκητες είναι σημαντικές. Τα δασικά έντομα με την επίδραση ευνοϊκών κλιματικών συνθηκών δημιουργούν επιδημίες στα δασικά δέντρα και προκαλούν σοβαρές βλάβες. Πολύ γνωστό δασικό έντομο στην Ελλάδα είναι η πευκοκάμπια που προσβάλλει τα πεύκα.
Η μεγαλύτερη απειλή των ελληνικών δασών είναι βέβαια η φωτιά. Το 2007 κάηκαν πάνω από 2,5 εκατομμύρια στρέμματα δάσους από τα οποία τα 301.000 στρέμματα περίπου βρίσκονταν σε προστατευόμενες περιοχές του δικτύου NATURA 2000. Η μεγάλη αυτή καταστροφή κόστισε τη ζωή σε 67 ανθρώπους και τη στέγη και το εισόδημα σε χιλιάδες άλλους (WWF - ΑΠΘ, 2007).
Όμως η φωτιά δεν είναι ένα περιστασιακό φαινόμενο. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης παρουσιάζει μια χρονοσειρά των δασικών πυρκαγιών που φανερώνει το μέγεθος του προβλήματος.
Πίνακας 5
Εκτάσεις που κάηκαν (στρέμματα) κατά τη δεκαετία 1993-2003
| Έτος | Αριθμός πυρκαγιών | Δάσος | Λοιπές δασικές εκτάσεις |
| 1993 | 2.406 | 242.000 | 298.492 |
| 1994 | 1.954 | 233.924 | 292.109 |
| 1995 | 1.493 | 90.347 | 101.420 |
| 1996 | 1.527 | 81.114 | 148.786 |
| 1997 | 2.273 | 161.193 | 186.620 |
| 1998 | 1.842 | 460.770 | 468.240 |
| 1999 | 1.486 | 47.730 | 35.160 |
| 2000 | 2.581 | 676.170 | 726.503 |
| 2001 | 2.658 | 84.227 | 99.196 |
| 2002 | 1.400 | 8.866 | 34.499 |
| 2003 | 1.425 | 9.604 | 23.022 |
ΠΗΓΗ: Ζάχαρης 2007.