ΕΔΑΦΟΣ
ΕΝΑ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟ ΦΥΣΙΚΟ - ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Το έδαφος αποτελεί τη διαχωριστική επιφάνεια ανάμεσα στην ατμόσφαιρα και τη λιθόσφαιρα και επίσης διαχωρίζει τη λιθόσφαιρα από τις υδάτινες μάζες, όπως τις λίμνες, τα ποτάμια, τις θάλασσες και τους ωκεανούς (υδρόσφαιρα).
Στο γεωλογικό παρελθόν της Γης, τα εδάφη άρχισαν να σχηματίζονται όταν οι πρώτοι φυτικοί οργανισμοί άρχισαν να αναπτύσσονται στα πετρώματα της ξηράς.
Τα πετρώματα αυτά εφοδίαζαν τα φυτά με νερό και ανόργανα συστατικά. Οι νεκροί φυτικοί ιστοί εμπλούτιζαν τα επιφανειακά στρώματα των πετρωμάτων με οργανική ύλη από την οποία με την επίδραση οργανισμών όπως τα βακτήρια και οι μύκητες διαμορφώθηκε ο εδαφικός χούμος δηλ. η οργανική ύλη που κατά την αποσύνθεση μετατρέπεται στα απαραίτητα για τη θρέψη των φυτών ανόργανα συστατικά. Η διαδικασία αυτή της ανταλλαγής ύλης και ενέργειας μεταξύ των πετρωμάτων και των φυτών αποτέλεσε την αρχή του σχηματισμού του πολύπλοκου φυσικού - βιολογικού συστήματος του εδάφους.
Το έδαφος αποτελεί το μέσο στήριξης και θρέψης των φυτών, συνιστά τη βάση της αγροτικής και δασικής παραγωγής, το φυσικό φίλτρο και το προστατευτικό στρώμα των αποθεμάτων του υπόγειου νερού καθώς επίσης και το ζωτικό χώρο ενός απίστευτα μεγάλου αριθμού οργανισμών οι οποίοι συμμετέχουν στη διαδικασία της ανακύκλωσης των τροφικών στοιχείων στη Γη.
Το έδαφος δεν αποτελεί ανανεώσιμο φυσικό πόρο αφού για το σχηματισμό του απαιτούνται εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια.
Ανθρώπινες παρεμβάσεις όπως οι εκχερσώσεις της γης, οι εντατικές καλλιέργειες, η υπεράντληση των υπόγειων νερών, κ.ά. δημιουργούν σοβαρές διαταραχές στα εδάφη. Οι διαταραχές αυτές συνήθως εμφανίζονται με τη μορφή των περιβαλλοντικών προβλημάτων της διάβρωσης, της ερημοποίησης, της αλάτωσης και της ρύπανσης και έχουν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση ή και την οριστική απώλεια των εδαφών.
Η προστασία του εδάφους από τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι δυνατή με την υιοθέτηση κατάλληλων τεχνικών και κυρίως με τη θέσπιση και την εφαρμογή πολιτικής χρήσεως γης που βασίζεται στη διατήρηση της αειφορίας των εδαφικών πόρων (περιβαλλοντική διαχείριση των εδαφών).
Τι είναι έδαφος
Η εξαιρετικά μεγάλη δυσκολία που παρουσιάζει η σύλληψη της πολυδιάστατης έννοιας του εδάφους και οι διαφορετικές οπτικές θεώρησης του από επιστημονικούς τομείς των οποίων τα ερευνητικά πεδία έχουν σχέση με αυτό καθιστούν ιδιαίτερα προβληματική τη διατύπωση ενός ορισμού για το έδαφος, αποδεκτού από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Η επιστήμη της Εδαφολογίας εξάλλου, που είναι η πλέον αρμόδια για τον καθορισμό της έννοιας του εδάφους, εμφανίστηκε στην επιστημονική σκηνή σχετικά πρόσφατα, μόλις στις αρχές του 19ου αιώνα.
Μερικοί από τους ορισμούς που έχουν δοθεί κατά καιρούς για το έδαφος είναι οι εξής:
«Έδαφος είναι το ανώτερο, αποσαθρωμένο στρώμα του στερεού φλοιού της Γης» (Ramann 1911).
«Έδαφος είναι το ψαθυρό υλικό από το οποίο τα φυτά αντλούν θρεπτικά στοιχεία και βρίσκουν κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη τους» (Hilgard 1914).
- «Έδαφος είναι ένα ανοιχτό φυσικό σύστημα» (Jenny 1941). Φυσικό σε αντιδιαστολή με τα λογικά συστήματα και ανοιχτό αφού διάφορα συστατικά αφαιρούνται από αυτό ή προσθέτονται σε αυτό. Το έδαφος επομένως ως ανοιχτό σύστημα δέχεται τις επιδράσεις του περιβάλλοντος, στο οποίο και ασκεί επιδράσεις.
Οι περισσότεροι εδαφολόγοι συμφωνούν με την τελευταία άποψη και δέχονται το έδαφος ως ένα φυσικό σώμα που δημιουργείται από την αλληλεπίδραση της βλάστησης, των εδαφικών οργανισμών και των πετρωμάτων σε διάφορες συνθήκες κλίματος και ανάγλυφου και περιέχει οργανικά και ανόργανα συστατικά, εδαφικό νερό και αέρα.
Έδαφος· σημαίνει το ίδιο για όλους τους ανθρώπους;
Ο οικολόγος ενδιαφέρεται για τις ιδιότητες του εδάφους, οι οποίες επηρεάζουν την ανάπτυξη και την κατανομή των διάφορων φυτικών και ζωικών οργανισμών.
Ο γεωπόνος ενδιαφέρεται για την πολυπλοκότητα των τρόπων με τους οποίους το έδαφος μπορεί να επηρεάσει τις καλλιέργειες και έτσι συχνά το ενδιαφέρον του δεν ξεπερνά το βάθος των 20-25 εκατοστών.
Ο γεωλόγος αντιμετωπίζει το έδαφος ως λεπτά διαμελισμένο υλικό από θραύσματα πετρωμάτων και ο υδρογεωλόγος ως μια αποθήκη νερού που επηρεάζει το υδρολογικό ισοζύγιο μιας περιοχής.
Ο γεωργός και ο ερασιτέχνης κηπουρός αντιλαμβάνονται το έδαφος ως το απαραίτητο υπόστρωμα πάνω στο οποίο αναπτύσσονται τα φυτά, ενώ για τον κοινό άνθρωπο έδαφος σημαίνει το επιφανειακό στρώμα της ξηράς ανεξάρτητα από τι αποτελείται.
Επίσης, σύμφωνα με νεότερες απόψεις το έδαφος αποτελεί μια εκδήλωση της δράσης της εδαφογενετικής διεργασίας, η οποία δεν τελειώνει ποτέ και όχι ένα αποτέλεσμα αυτής. Το έδαφος επομένως είναι ένα δυναμικό σύστημα, το οποίο εάν αποκοπεί από το περιβάλλον του θα καταλήξει σε μια μάζα αποσαθρωμένου υλικού (White 1971).