Σύσταση του εδάφους
Ένα αντιπροσωπευτικό έδαφος αποτελείται κατά το μισό περίπου του όγκου του από στέρεα συστατικά (ανόργανα και οργανικά) και κατά το άλλο μισό από αέρα και νερό (Διάγραμμα 1). Ο αέρας και το νερό βρίσκονται στους εδαφικούς πόρους δηλ. στα κενά ανάμεσα στους κόκκους των ανόργανων υλικών.
Διάγραμμα 1
Η σύσταση κατ’ όγκο ενός αντιπροσωπευτικού εδάφους κατάλληλου για την ανάπτυξη των φυτών
Πηγή: Ανδρουλιδάκης κ.ά. 1981.
Τα ανόργανα συστατικά του εδάφους κατατάσσονται σε κατηγορίες ανάλογα με τις διαστάσεις τους και ανεξάρτητα από τη χημική και την ορυκτολογική σύσταση τους (μηχανική ή κοκκομετρική σύσταση των εδαφών) (Πίνακας 1). Οι κατηγορίες αυτές ονομάζονται μηχανικά κλάσματα του εδάφους και η εργαστηριακή διαδικασία με την οποία καθορίζεται το ποσοστό των κλασμάτων σ’ ένα δείγμα εδάφους ονομάζεται μηχανική ανάλυση.
Πίνακας 1
Η κατάταξη των εδαφικών σωματιδίων σε ομάδες μεγέθους κατά το Αμερικανικό και Διεθνές Σύστημα
| Κλάσματα μηχανικής σύστασης | Όρια διαμέτρων σε mm |
| Αμερικανική κλίμακα | Διεθνής κλίμακα |
| Πολύ χονδρή άμμος | 2,00-1,00 | 2,00-0,20 |
| Χονδρή άμμος | 1,00-0,50 | 0,20-0,02 |
| Μέση άμμος | 0,50-0,25 |
| Λεπτή άμμος | 0,25-0,10 |
| Πολύ λεπτή άμμος | 0,10-0,05 |
| Ιλύς | 0,05-0,002 | 0,02-0,002 |
| Άργιλος | <0,002 | < 0,002 |
| Λεπτή άργιλος | <0,0002 | <0,0002 |
Η ορυκτολογική σύσταση των ανόργανων συστατικών ενός εδάφους εξαρτάται από τη σύσταση του μητρικού πετρώματος και από τη δράση των εδαφογενετικών παραγόντων. Με τη σειρά της η ορυκτολογική αυτή σύσταση επηρεάζει τις φυσικές και τις χημικές ιδιότητες του εδάφους καθώς και την ικανότητα του να παρέχει θρεπτικά στοιχεία - άζωτο (Ν), φώσφορο (Ρ), κάλιο (Κ), θείο (S), ασβέστιο (Ca), μαγνήσιο (Μg), σίδηρο (Fe), μαγγάνιο (Μn), ψευδάργυρο (Ζn), χαλκό (Cu), βόριο (Β), μολυβδαίνιο (Μo), χλώριο (Cl), κοβάλτιο (Co) - στα φυτά.
Συνήθως στα εδάφη το εδαφικό νερό προέρχεται από τις βροχές και τις χιονοπτώσεις. Οι μισοί εδαφικοί πόροι είναι γεμάτοι με νερό. Τα άλατα του εδάφους διαλύονται στο νερό και έτσι δημιουργείται το εδαφικό διάλυμα που έχει μεγάλη σημασία κυρίως ως μέσο τροφοδότησης των φυτών με θρεπτικά συστατικά.
Η σύσταση του εδαφικού διαλύματος εξαρτάται από την εποχή του χρόνου, τη θερμοκρασία του εδάφους, την ποσότητα ανόργανων συστατικών στο έδαφος, τη χρήση λιπασμάτων, τα ποτίσματα, κ.ά.
Ο εδαφικός αέρας περιέχεται κυρίως στους πόρους του εδάφους που δεν είναι γεμάτοι με νερό. Περιέχει αρκετή ποσότητα οξυγόνου απαραίτητη για τη δράση των εδαφικών μικροοργανισμών (αποσύνθεση των οργανικών ουσιών) και κατά συνέπεια για την ανάπτυξη των φυτών.
Η κατ’ όγκο σύσταση του εδαφικού καθώς και του ατμοσφαιρικού αέρα φαίνεται στον Πίνακα 2.
Πίνακας 2
Σύσταση του ατμοσφαιρικού και του εδαφικού αέρα
| Στοιχείο | Περιεκτικότητα % σε όγκο |
| Όνομα | Σύμβ. | Εδαφικός αέρας | Αέρας πάνω
από το έδαφος
(ατμοσφαιρικός
αέρας) |
| Άζωτο | N | 78,6 | 78,01 |
| Οξυγόνο | O | 20,0 | 20,95 |
| Αργό | Ar | 0,9 | 0,93 |
| Διοξείδιο του άνθρακα | CO2 | 0,5 | 0,03 |
Πηγή: Ανδρουλιδάκης κ.ά. 1981.
Εδάφη που δεν αερίζονται σωστά είτε γιατί είναι πλημμυρισμένα με νερό ή γιατί έχουν συμπιεστεί σε μεγάλο βαθμό, π.χ. από βαριά μηχανήματα, περιέχουν ελάχιστο η καθόλου οξυγόνο γεγονός που έχει ως τελικό αποτέλεσμα την σχεδόν αδύνατη ανάπτυξη των φυτών.
Τα οργανικά συστατικά του εδάφους αποτελούνται από πολύπλοκες ενώσεις που προέρχονται από τη δράση των εδαφικών μικροοργανισμών στα νεκρά ζωικά και φυτικά υλικά που συσσωρεύονται στο έδαφος. Τα υλικά αυτά αποτελούν επίσης την προϋπόθεση της ύπαρξης των ίδιων των εδαφικών μικροοργανισμών αφού οι εδαφικοί μικροοργανισμοί αντλούν όλα τα απαραίτητα στοιχεία καθώς και την ενέργεια που χρειάζονται για την επιβίωση τους από τα υλικά αυτά.
Επίσης η παρουσία των οργανικών συστατικών στο έδαφος συντελεί στη δημιουργία και διατήρηση της δομής του (του τρόπου δηλ. με τον οποίο τα διάφορα μηχανικά κλάσματα του εδάφους είναι ενωμένα μεταξύ τους και δημιουργούν τα συσσωματώματα), στον περιορισμό της διάβρωσης και στην απρόσκοπτη κυκλοφορία του εδαφικού αέρα και νερού.
Το ποσοστό των οργανικών συστατικών του εδάφους εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως είναι το κλίμα της περιοχής και η φυσική βλάστηση ή, όταν πρόκειται για καλλιεργούμενα εδάφη, ο τρόπος της καλλιέργειας του εδάφους.