Ερημοποίηση
Ερημοποίηση είναι μια διεργασία που στερεί μια άνυδρη ή ημιάνυδρη περιοχή από τις δυνατότητες που είχε παλαιότερα να συντηρήσει τη ζωή. Η διεργασία αυτή χαρακτηρίζεται από:
πτώση του υδροφόρου ορίζοντα,
εμπλουτισμό σε άλατα της επιφάνειας του εδάφους και του νερού,
ελάττωση των επιφανειακών νερών,
αυξανόμενη διάβρωση, και
εξαφάνιση της βλάστησης.
Οι περιοχές που υφίστανται ερημοποίηση μπορεί να εμφανίζουν όλα αυτά τα συμπτώματα, αλλά συνήθως η παρουσία ενός και μόνον αποτελεί σαφή ένδειξη της έναρξης αυτής της διεργασίας.
Ερημοποίηση συμβαίνει σε κάθε τύπο οικοσυστήματος ακόμη και στα τροπικά δάση βροχής, στο αρχικό της όμως στάδιο είναι πιο εμφανής στα ημίξηρα ή ξηρά οικοσυστήματα απ’ ό,τι στα υγρά, λόγω της μεγαλύτερης ευκολίας των τελευταίων για επανάκαμψη.
Η ερημοποίηση ως φυσική διεργασία οφείλεται σε κλιματικές μεταβολές. Μερικοί π.χ. από τους σημαντικότερους κλιματικούς παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν ερημοποίηση είναι η εμφάνιση περιόδων παροδικής αλλά έντονης ξηρασίας και οι μακροχρόνιες μεταβολές του κλίματος που το καθιστούν όλο και πιο άνυδρο.
Σήμερα η ερημοποίηση στις απειλούμενες περιοχές οφείλεται κυρίως σε ανθρώπινες ενέργειες μερικές από τις οποίες προκαλούν και κλιματικές μεταβολές.
Οι κυριότερες ενέργειες του ανθρώπου που εντείνουν το φαινόμενο της ερημοποίησης είναι:
Η υπερεκμετάλλευση και η παράλογη χρήση των φυσικών πηγών (δασών, βοσκότοπων, γεωργικών καλλιεργειών, υπόγειων και υπέργειων νερών, λατομείων, μεταλλείων, τουρισμού, κ.ά.).
Οι πυρκαγιές και η υπερβόσκηση. Οι πυρκαγιές εξαντλούν το έδαφος και η υπερβόσκηση το απογυμνώνει από την ήδη φτωχή του βλάστηση (βλ. Δάσος).
Η εγκατάλειψη παραδοσιακών τεχνικών στη γεωργία, τη βόσκηση, τη δασοεκμετάλλευση και τη συλλογή νερού.
Η ακατάλληλη χρήση της γης, όπως αστικές - τουριστικές εγκαταστάσεις σε γόνιμα εδάφη, γεωργία σε μη γόνιμα, βόσκηση σε εγκαταλειμμένους αγρούς, κ.ά.
Η ακατάλληλη χρήση ή υπερχρησιμοποίηση της νέας τεχνολογίας, όπως της άρδευσης και των γεωργικών μηχανημάτων εκεί που δεν ενδείκνυνται, των λιπασμάτων, των εντομοκτόνων (βλ. Αγροοικοσυστήματα), των απορρυπαντικών, κ.ά.
Χάρτης 4Τρωτότητα εδαφών λόγω ερημοποίησης
Στην Ελλάδα πολλές περιοχές χάνουν συνεχώς την ικανότητα αναγέννησης τους. Κλασικό παράδειγμα αποτελούν ορισμένα νησιά του Αιγαίου όπου η εγκατάλειψη παλαιών δοκιμασμένων τεχνικών (γεωργία σε αναβαθμίδες, αμειψισπορά, εναλλασσόμενη βόσκηση κ.ά.), οι πυρκαγιές, η μορφολογία του ανάγλυφου, οι βροχές και οι ισχυροί άνεμοι οδηγούν σε μείωση της φυτικής κάλυψης, ελάττωση του οργανικού υλικού, λειψυδρία και πλημμυρικά νερά με αποτέλεσμα την προχωρημένη διάβρωση και την ερημοποίηση. Όμως, σημαντικό κίνδυνο ερημοποίησης αντιμετωπίζουν επίσης (Χάρτης 5) η Πελοπόννησος, η δυτική Στερεά Ελλάδα, η Κρήτη, η Εύβοια, η Ήπειρος, η Θεσσαλία και η Θράκη. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι το 35% του ελλαδικού χώρου βρίσκεται σε υψηλό κίνδυνο ερημοποίησης ή έχει ήδη ερημοποιηθεί, ενώ το 49% θεωρείται ότι βρίσκεται σε μέτριο κίνδυνο ερημοποίησης.
Χάρτης 5Δυνητικός κίνδυνος ερημοποίησης της Ελλάδας
Πηγή: Εθνική Επιτροπή κατά της Ερημοποίησης
Γενικά το πρόβλημα της απώλειας εύφορων εδαφών από την ερημοποίηση αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα επειδή συνδέεται με τις ολοένα αυξανόμενες ανθρώπινες ανάγκες σε τρόφιμα και απειλεί το μέλλον εκατομμυρίων ανθρώπων λόγω της μείωσης ή εξάλειψης της παραγωγικότητας του εδάφους. Περίπου 250 εκατ. άνθρωποι στον πλανήτη υφίστανται ήδη το πρόβλημα της ερημοποίησης, ενώ 1 δις άνθρωποι σε περισσότερες από 100 χώρες απειλούνται από αυτήν (The UN Convention to Combat Desertification: An Explanatory Leaflet - http://www.unccd.int/convention/text/leaflet.php).