Διοξείδιο του θείου (SO2)
Παράγεται κατά τις βιομηχανικές δραστηριότητες λόγω των καυσίμων που χρησιμοποιούνται και τα οποία περιέχουν θείο. Το συνολικό ποσό διοξειδίου του θείου που εκλυόταν στην ατμόσφαιρα του πλανήτη το 1980, προερχόταν κατά τα 2/3 από βιογεωχημικές δραστηριότητες (υδρόθειο που παράγεται λόγω σήψης ουσιών και ηφαιστειακής δράσης μεταβάλλεται σε διοξείδιο του θείου) και κατά το 1/3 μόνο από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Διαχρονικές έρευνες (Smith et al. 2004) δείχνουν ότι οι εκπομπές SO2 σε παγκόσμιο επίπεδο ακολούθησαν μια αυξητική πορεία από το 1850 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980 (εξαιρετικά αυξητική από το 1950 έως το 1980) για αρχίσουν να υποχωρούν τα τελευταία 25 χρόνια (Σχήμα 4). Βασικοί πλέον υπεύθυνοι για τις εκπομπές SO2 στην ατμόσφαιρα είναι η Κεντρική και Ανατολική Ασία και, κατ’ επέκταση η Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική (Σχήμα 5). Οι πηγές που ευθύνονται κατά κανόνα για τις σχετικές εκπομπές είναι κυρίως η καύση του άνθρακα και λιγότερο του πετρελαίου.
Σχήμα 4Ανθρωπογενείς εκπομπές διοξειδίου του θείου σε παγκόσμιο επίπεδο
Πηγή: Smith et al. 2004.
Σχήμα 5Συνολικές εκπομπές διοξειδίου του θείου ανά περιοχή
Πηγή: Smith et al. 2004.
Οι επιπτώσεις της ρύπανσης γίνονται πρώτα αντιληπτές από τα ευαίσθητα άτομα (ηλικιωμένους, αρρώστους, παιδιά) και γενικεύονται αργότερα (εφόσον η κατάσταση παραμένει η ίδια ή χειροτερεύει) στον υπόλοιπο πληθυσμό. Το διοξείδιο του θείου στην ατμόσφαιρα σχηματίζει θειικές ενώσεις μεταξύ των οποίων θειικό οξύ και σωματίδια αποτελούμενα από θειικές ενώσεις. Επηρεάζει άτομα με αναπνευστικά προβλήματα από μόνο του ή σε συνέργεια με τα αιωρούμενα σωματίδια. Προκαλεί αλλοιώσεις σε βλάστηση και υλικά, ενώ μειώνει την ορατότητα και αυξάνει την οξύτητα λιμνών και ποταμών (ΥΠΕΧΩΔΕ 2007).
Τα πιο σημαντικά επεισόδια ρύπανσης έχουν συμβεί στην κοιλάδα του Μες (Βέλγιο) το 1930, όταν στη διάρκεια ρυπαντικού επεισοδίου σημειώθηκαν 60 θάνατοι, στην πόλη Ντονόρα (ΗΠΑ) το 1940 με 20 θανάτους και στο Λονδίνο το 1952 με 4.000 θύματα. Όσον αφορά στο τελευταίο αυτό επεισόδιο, μετρήσεις έχουν δείξει ότι η διακύμανση της θνησιμότητας ήταν στενότατα συνδεδεμένη με τη διακύμανση της συγκέντρωσης του διοξειδίου του θείου στον αέρα.
Σύμφωνα με έρευνες της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (Π.Ο.Υ.) διαπιστώθηκαν οι σχέσεις που περιγράφονται στον Πίνακα 2 μεταξύ συγκεντρώσεων διοξειδίου του θείου και καπνού και των συνεπειών τους στην ανθρώπινη υγεία.
Στην Ελλάδα ακολουθούνται υποχρεωτικά τα όρια ποιότητας της ατμόσφαιρας που έχουν καθιερωθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα από την Οδηγία 1999/30/ΕΚ προσδιορίζονται οι οριακές τιμές διοξειδίου του θείου, οξειδίων του αζώτου, σωματιδίων και μολύβδου, στον αέρα του περιβάλλοντος (ΠΥΣ 34/30.5.2002, ΦΕΚ 125/Α/5.6.02). Σύμφωνα με αυτή την Οδηγία, η ωριαία οριακή τιμή για την προστασία της ανθρώπινης υγείας είναι 350 μg/m3 των οποίων δεν πρέπει να σημειώνεται υπέρβαση περισσότερες από 24 φορές ανά ημερολογιακό έτος. Η ημερήσια οριακή τιμή για την προστασία της ανθρώπινης υγείας είναι 125 μg/m3 των οποίων δεν πρέπει να σημειώνεται υπέρβαση περισσότερες από 3 φορές ανά ημερολογιακό έτος. Αντίστοιχα η οριακή τιμή για την προστασία των οικοσυστημάτων (μέσος όρος για το χειμώνα – 1 Οκτωβρίου έως 31 Μαρτίου) είναι 20 μg/m3. Το όριο συναγερμού είναι 500 μg/m3 μετρούμενα επί τρεις συνεχείς ώρες.
Οι κυριότερες πηγές αυτού του ρύπου στη χώρα μας είναι τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, βιομηχανίες, κεντρικές θερμάνσεις, διυλιστήρια πετρελαίου, χημικές βιομηχανίες, χαρτοβιομηχανίες.
Πίνακας 2
Συγκέντρωση
διοξειδίου του
θείου (μg/m3) | Ταυτόχρονη
συγκέντρωση καπνού (μg/m3) | Αποτέλεσμα στην υγεία |
| 500 | 500 | Αύξηση θνησιμότητας, εισαγωγές σε νοσοκομεία. |
| 250-500 | 250 | Επιδείνωση πνευμονικών νοσημάτων. |
| 100 | 100 | Συμπτώματα σε πνεύμονες. |
| 80 | 80 | Ερεθισμοί ματιών. |
Πηγή: ΠΕΡΠΑ 1989.
Στην Αθήνα η διαχρονική εξέλιξη της ρύπανσης από διοξείδιο του θείου έδειξε μια σαφέστατη πτωτική τάση των τιμών που μετρήθηκαν στον σταθμό μέτρησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης του Υπουργείου Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Αριστοτέλους 17). Στο Σχήμα 6 εμφανίζεται αυτή η πτωτική τάση και τα μέτρα που ελήφθησαν μεταξύ 1974-1988, η απόδοση των οποίων είναι εμφανής. Στο Σχήμα 7.1 παρουσιάζεται η εξέλιξη των μέσων ετήσιων τιμών σε τέσσερις σταθμούς μέτρησης για την περίοδο 1984-2005. Είναι εμφανές ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 οι εκπομπές διοξειδίου του θείου παρουσιάζουν μια σαφώς φθίνουσα τάση. Αντίστοιχη είναι και η μείωση των εκπομπών στη Θεσσαλονίκη (Σχήμα 7.2 - Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 2004). Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο του χειμώνα όπου λειτουργούν οι κεντρικές θερμάνσεις και ο κυκλοφοριακός φόρτος είναι αυξημένος σε σχέση με το καλοκαίρι, οι εκπομπές εμφανίζουν ορισμένες εξάρσεις.
Η γενική φθίνουσα τάση συνδέεται με τις μειώσεις της περιεκτικότητας του θείου τόσο στο πετρέλαιο κίνησης και θέρμανσης όσο και στην αμόλυβδη βενζίνη. Οπωσδήποτε, ο εκσυγχρονισμός και επέκταση των μέσων μαζικής συγκοινωνίας (μετρό, λεωφορεία, τραμ κ.λπ.) έχουν συμβάλει καθοριστικά στην αναστροφή της τάσης, γεγονός το οποίο, ωστόσο, δεν θα πρέπει να μας καθησυχάζει.
Σχήμα 6Διαχρονική εξέλιξη (1974-1988) ρύπανσης από το διοξείδιο του θείου στο Σταθμό Υπουργείου Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Αριστοτέλους 17, Αθήνα)
Πηγή: ΠΕΡΠΑ 1989.
Υπόμνημα
Ι = Ιανουάριος, Α = Απρίλιος, Ι = Ιούλιος, Ο = Οκτώβριος
Α. Απαγόρευση χρήσης μαζούτ (S: 3,5%) γύρω από την Ακρόπολη και αντικατάσταση του με Ντήζελ (S: 1% μέγιστο).
Β. Απαγόρευση χρήσης μαζούτ (S: 3,5%) για θέρμανση και αντικατάσταση του με Ντήζελ (S: 1%).
Γ. Διακοπή λειτουργίας ΔΕΗ στο Κερατσίνι.
Δ. Απαγόρευση χρήσης μαζούτ (S: 3,5%) σε βιομηχανίες και βιοτεχνίες της Αθήνας και αντικατάσταση του με μαζούτ μειωμένης περιεκτικότητας σε θείο (1%).
Ε. Επέκταση του προηγούμενου μέτρου και στο Θριάσιο Πεδίο.
ΣΤ. Μείωση περιεκτικότητας Ντήζελ σε θείο (από 1% σε 0,5%). Γενική ισχύς για όλη την Αττική.
Ζ. Μείωση περιεκτικότητας Μαζούτ σε θείο (0,7%). Γενική ισχύς για όλη την Αττική.
Η. Μείωση περιεκτικότητας Ντήζελ σε θείο (0,3%). Γενική ισχύς για όλη την Αττική.
Σχήμα 7.1 Διαχρονική εξέλιξη ρύπανσης από το διοξείδιο του θείου σε τέσσερις σταθμούς μέτρησης στην Αθήνα (1984-2005) Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ 2006.
| 
Σχήμα 7.2 Διαχρονική εξέλιξη ρύπανσης από το διοξείδιο του θείου σε έξι σταθμούς μέτρησης στη Θεσ/νίκη (1990-2003)
Πηγή: Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 2004.
|