Αιωρούμενα σωματίδια
Είναι μικρά τεμάχια ύλης που βρίσκονται σε στερεή ή υγρή κατάσταση στην ατμόσφαιρα. Παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία χημικής σύστασης και μεγέθους, αναλόγως της αρχικής τους προέλευσης.
Ενώ υπάρχουν σωματίδια με διαστημική φυσική προέλευση και αιωρούνται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, ρύποι θεωρούνται αυτά τα οποία προέρχονται από την ίδια τη Γη και αιωρούνται στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Αιωρούμενα σωματίδια είναι η εδαφική σκόνη, η τέφρα, τα άλατα του μολύβδου που περιέχονται στη βενζίνη, τα θειικά και νιτρικά άλατα (προϊόντα οξείδωσης των αντίστοιχων ρύπων) και ο καπνός. Φυσικές πηγές αιρούμενων σωματιδίων είναι τα ηφαίστεια, η θάλασσα, η σκόνη από το απογυμνωμένο έδαφος, ακόμα και η έρημος της οποίας τα σωματίδια μπορεί να μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις. Ανθρωπογενείς πηγές είναι οι βιομηχανικές δραστηριότητες, παραγωγή τσιμέντου, γύψου, χυτήρια μεταλλεύματος, εξορυκτικές δραστηριότητες, κατασκευαστικές/οικοδομικές δραστηριότητες, οχήματα (κυρίως πετρελαιοκίνητα οχήματα και δίκυκλα), πυρκαγιές, αγροτικές δραστηριότητες, άλλες καύσεις (καλοριφέρ, τζάκια, ψησταριές), και ιδιαίτερα στο εσωτερικό περιβάλλον κάπνισμα και μαγείρεμα. Η συμμετοχή του αυτοκινήτου οφείλεται στην καύση του καυσίμου, στη φθορά των ελαστικών και στην επαναιώρηση (ΥΠΕΧΩΔΕ 2007).
Οι συνέπειες των αιωρούμενων σωματιδίων στην ανθρώπινη υγεία αρχίζουν από απλές ενοχλήσεις, ερεθισμό και δάκρυσμα των ματιών και φτάνουν σε βήχα, δυσχέρεια αναπνοής και βαριά νοσήματα των αναπνευστικών οργάνων, συμπτώματα που εντείνονται λόγω του φαινομένου της συνέργειας με τους άλλους ρύπους, και κυρίως με το διοξείδιο του θείου. Η χημική σύσταση των σωματιδίων, η διαλυτότητα τους στο πλάσμα του αίματος, η παρουσία άλλων ρύπων και το μέγεθος τους καθορίζουν και τις συνέπειες τους στην ανθρώπινη υγεία. Τα σωματίδια με διάμετρο μικρότερη των 5 μm διαφεύγουν του μηχανισμού συγκράτησης ξένων σωμάτων του ρινικού συστήματος και φτάνουν μέχρι τους πνεύμονες μέσω των οποίων διαλύονται και γίνονται μέρος του πλάσματος του αίματος. Στις ομάδες υψηλού κινδύνου συμπεριλαμβάνονται οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά και τα άτομα που πάσχουν από άσθμα και άλλες καρδιαγγειακές παθήσεις. Τα σωματίδια που περιέχουν βαρέα μέταλλα (π.χ. μόλυβδο, υδράργυρο) αμίαντο ή ύποπτες καρκινογένεσης οργανικές ενώσεις είναι πιο επικίνδυνα. Από την άλλη, τα σωματίδια με μέγεθος μεγαλύτερο από 10μm δεν εισχωρούν στο κατώτερο αναπνευστικό σύστημα. Τέλος, τα αιωρούμενα σωματίδια επηρεάζουν τις οπτικές ιδιότητες της ατμόσφαιρας μεταβάλλοντας το ισοζύγιο ακτινοβολίας στην ατμόσφαιρα (ψύχοντάς την). Επίσης συνεισφέρουν στη δημιουργία νεφών ως πυρήνες συμπύκνωσης, αλλά και στην αλλαγή των ιδιοτήτων των νεφών και τη συχνότητα των βροχοπτώσεων (ΥΠΕΧΩΔΕ 2007).
Όπως και για τους προηγούμενους ρύπους, στην Ελλάδα ακολουθούνται υποχρεωτικά τα όρια ποιότητας της ατμόσφαιρας που έχουν καθιερωθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα από την Οδηγία 1999/30/ΕΚ προσδιορίζονται οι οριακές τιμές των σωματιδίων στον αέρα του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με αυτή η ημερήσια οριακή τιμή για την προστασία της ανθρώπινης υγείας είναι 50 μg/m3 των οποίων δεν πρέπει να σημειώνεται υπέρβαση περισσότερες από 35 (σήμερα ενώ 7 από 1/1/2010) φορές ανά ημερολογιακό έτος. Η ετήσια οριακή τιμή για την προστασία της ανθρώπινης υγείας είναι 40 (σήμερα ενώ 20 από 1/1/2010) μg/m3.
Στην Αθήνα καταγράφεται (Σχήμα 11) μια σταθερότητα στις τιμές ρύπανσης από τα αιωρούμενα σωματίδια στους περισσότερους σταθμούς.
Σχήμα 11Διαχρονική εξέλιξη ρύπανσης από αιωρούμενα σωματίδια σε τέσσερις σταθμούς μέτρησης στην Αθήνα (1984-2005)
Πηγή: ΥΠΕΧΩΔΕ 2006.
Ωστόσο, για το 2006 καταγράφηκαν υπερβάσεις των ορίων της νέας οδηγίας της Ε.Ε. στην πλειονότητα των σημείων μέτρησης. Επειδή τα αιωρούμενα σωματίδια είναι από τους ρύπους για τους οποίους πρόσφατα τέθηκαν όρια σε επίπεδο Ε.Ε., αποτελούν πρόβλημα για τα περισσότερα κράτη μέλη (ΥΠΕΧΩΔΕ 2007).