Πύλη Παιδαγωγικού Υλικού Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Βιολογική ποικιλότητα

Η βιοποικιλότητα ή βιολογική ποικιλότητα, (λέξη δημοφιλής στους περιβαλλοντικούς κύκλους και όχι μόνο μετά τη συνάντηση του Ρίο) είναι όρος που βασικά περιγράφει τον πλούτο του ζωντανού κόσμου. Αν και κατά βάση αναφέρεται στον αριθμό των ειδών που υπάρχουν σε μια βιοκοινότητα, ωστόσο περιέχει δύο ακόμα διαστάσεις. Την ποικιλότητα στο γενετικό υλικό των ατόμων του κάθε είδους, (που αν και δύσκολα ανιχνεύσιμη έχει κεφαλαιώδη σημασία) καθώς και τη σχετική αφθονία των ειδών (δηλαδή τον αριθμό των ατόμων του κάθε είδους) μέσα στη βιοκοινότητα. Κατά συνέπεια όταν λέμε ότι ένα οικοσύστημα έχει υψηλή βιοποικιλότητα σημαίνει ότι περιέχει μεγάλο αριθμό ειδών που σχηματίζουν πληθυσμούς με γενετική ποικιλομορφία και οι πληθυσμοί των διαφόρων ειδών βρίσκονται σε ισορροπημένη αφθονία.

Οι ζωντανοί οργανισμοί δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένοι πάνω στη Γη. Η μεγαλύτερη ποικιλότητα εμφανίζεται σε οικοσυστήματα όπως τα υγρά τροπικά δάση, οι υγρότοποι, τα δέλτα των ποταμών, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι. Στο Σχήμα 1 εμφανιζεται ο πλούτος της βιοποικιλότητας για τις 14 κατηγορίες μεγαδιαπλάσεων (biomes) του πλανήτη. Από το σχήμα αυτό επιβεβαιώνεται ο τεράστιος πλούτος των τροπικών δασών, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο πλούτος που εμφανίζεται στις ερήμους και στους ξερικούς θαμνότοπους. Από την άλλη, οι πιο “φτωχιές” μεγαδιαπλάσεις είναι η τούνδρα και, λιγότερο, η τάιγκα. Οι γραμμοσκιασμένες περιοχές στο Σχήμα 1 αντιπροσωπεύουν τα ενδημικά είδη, δηλαδή τα είδη που βρίσκονται μόνο στη περιοχή που οριοθετείται από τη συγκεκριμένη μεγαδιάπλαση. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι γενικά η έννοια του ενδημισμού είναι ελαστική, καθώς μπορεί να υποδηλώνει τη μοναδικότητα σε διάφορες κλίμακες του χώρου και ταξινομικά επίπεδα (Μελιάδου 2000).

Σχήμα 1

Ο πλούτος ειδών και ενδημικών ειδών στις 14 χερσαίες μεγαδιαπλάσεις του πλανήτη

Πηγή: Millennium Ecosystem Assessment, 2005.

Βιογεωγραφικές ζώνες, Βιογεωγραφικές περιοχές και Μεγαδιαπλάσεις

Οι βιογεωγραφικές ζώνες (biogeographic realms) είναι μεγάλες περιφέρειες μέσα στις οποίες τα οικοσυστήματα “μοιράζονται” μια πολύ παρεμφερή (βιολογικά) εξελικτική ιστορία. Οι 8 χερσαίες βιογεωγραφικές ζώνες στις οποίες χωρίζεται ο πλανήτης αντιστοιχούν περίπου στις ηπείρους.
Κάθε ήπειρος χωρίζεται σε επιμέρους βιογεωγραφικές περιοχές (biogeographic regions) στις οποίες κυριαρχούν παρόμοιες οικολογικές συνθήκες με κοινά χαρακτηριστικά, όπως είδη χλωρίδας, πανίδας και κλιματικές συνθήκες. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση καταγράφονται εννέα βιογεωγραφικές περιοχές: αλπική, ατλαντική, βόρεια, ηπειρωτική, μεσογειακή, Μαύρη Θάλασσα, μακαρονησιακή, παννονική και στεππική. Η χρησιμότητα της οριοθέτησης των βιογεωγραφικών περιοχών έγκειται στην διευκόλυνση της διαχείρισης και διατήρησης των ειδών και των τύπων ενδιαιτημάτων.

Οι χερσαίες μεγαδιαπλάσεις ή βιοτικές ενώσεις (biomes) αντιπροσωπεύουν ευρύτερα ενδιαιτήματα (habitats) και τύπους βλάστησης που εκτείνονται δια μέσω των βιογεωγραφικών ζωνών και αποτελούν χρήσιμες μονάδες για την αποτίμηση της παγκόσμιας βιοποικιλότητας και των λειτουργιών των οικοσυστημάτων, καθώς διαστρωματώνουν την υδρόγειο σε οικολογικά σημαντικές και διαφορετικές κατηγορίες.

Πηγή: Millennium Ecosystem Assessment, 2005.