Πως μπορούμε να προστατεύσουμε τη φύση: από την απόλυτη προστασία στη «βιώσιμη ανάπτυξη»
Στα μεσογειακά οικοσυστήματα η παρουσία και η επέμβαση του ανθρώπου γεωργού και βοσκού εκτείνεται σε περισσότερα από 7.000 χρόνια. Το μεσογειακό περιβάλλον υπέστη μια αργή διαδικασία μεταβολής, και κατέληξε να έχει περισσότερα καρποδοτικά είδη, περισσότερα λιβάδια και χωράφια, λιγότερα ορεινά και σχεδόν καθόλου πεδινά και παραποτάμια δάση, μεγαλύτερα θαμνοτόπια. Όλα τα είδη έχουν κάποιες βραδύτερες ή ταχύτερες διαδικασίες προσαρμογής και η βιοποικιλότητα που έφτασε μέχρι τις μέρες μας μέσα από τους αιώνες είναι ακριβώς τα είδη που μπόρεσαν και προσαρμόστηκαν στο περιβάλλον αυτό.
Για παράδειγμα, η αρκούδα κατάλαβε γρήγορα ότι οι νέες ποικιλίες που μπόλιασαν οι άνθρωποι τις άγριες κερασιές δίνουν μεγαλύτερους και πιο γευστικούς καρπούς από τις άγριες, και ότι το σταφύλι είναι ένας πολύ θρεπτικός καρπός για τη φθινοπωρινή της προετοιμασία, και σήμερα δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε άγριους και καλλιεργήσιμους καρπούς; τους τρώει όλους με τη σειρά, όπως εμφανίζονται μέσα στη χρονιά, σαν να ήσαν πάντοτε στο χώρο της.
Στον 20ό αιώνα όσο εντυπωσιακές ήταν οι αλλαγές στις επιστήμες και την τεχνολογία άλλο τόσο ήταν και οι αλλοιώσεις στο περιβάλλον του πλανήτη. Παράλληλα όμως με την κλιμάκωση των καταστροφών αναπτύχθηκε η έγνοια και η επιθυμία για διάσωση της φύσης.
Η αντίληψη βέβαια που έχουν οι άνθρωποι για τη φύση και κατά συνέπεια για την προστασία της είναι στενά συνυφασμένη με τον πολιτισμό, τη θρησκεία και την οικονομική τους κατάσταση. Η φύση μπορεί να θεωρείται απλά χώρος αναψυχής, στοιχείο ομορφιάς και έμπνευσης, πόρος ζωής, και πολλά ακόμα.
Όπως δεν υπάρχει μια και μόνη θεώρηση της φύσης έτσι δεν υπάρχει και ένας μόνο τρόπος για τη διατήρηση της.
Η θέσπιση προστατευόμενων περιοχών υπήρξε και εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να είναι η πιο ευρεία και συστηματική προσπάθεια για τη διατήρηση της φύσης. Ξεκίνησε σαν μια προσπάθεια διάσωσης ενός τμήματος της φυσικής κληρονομιάς όταν άρχισε να φαίνεται η έκταση των καταστροφών που είχε επιφέρει ο άνθρωπος στο φυσικό περιβάλλον.
Τα αρχικά κίνητρα ήταν σε μεγάλο βαθμό αισθητικά: ενδιαφέρον για τη διάσωση εντυπωσιακών τοπίων ή μεγαλόπρεπων ζώων. Σταδιακά αναγνωρίστηκαν οι πολλαπλοί ρόλοι που μπορούσαν να παίξουν οι προστατευόμενες περιοχές και υιοθετήθηκαν ως πρακτική από τις περισσότερες χώρες.
Δεν άργησαν ωστόσο να δείξουν και τα όρια τους: Αφενός η προστασία ως αποκλειστική χρήση (η απαγόρευση κάθε άλλης χρήσης) του χώρου δεν μπορούσε να επεκταθεί πέρα από ένα όριο: γινόταν ανταγωνιστική με τις υπόλοιπες χρήσεις (υλοτομία, γεωργία, βόσκηση κ.λπ.). Αφετέρου οι πληθυσμοί των ειδών δεν ήταν δυνατόν να διατηρηθούν στις μικρές προστατευόμενες νησίδες και αργά ή γρήγορα θα εξαφανίζονταν.
Από την άλλη μεριά, η αλόγιστη χρήση των εκμεταλλευόμενων από τον άνθρωπο περιοχών έδειξε κι αυτή τα όριά της: εξάντληση και απώλεια γόνιμων εδαφών (βλ. Έδαφος), ρύπανση ποταμών, λιμνών και θαλασσών (βλ. Επιφανειακά νερά, Θάλασσα), μείωση των δασών (βλ. Δάσος) και πολλών θηρεύσιμων ειδών: το υπόβαθρο της ίδιας μας της ζωής κινδύνευε.
Ταυτόχρονα, ενώ ένα μικρό μέρος του πληθυσμού του πλανήτη ευημερεί κατασπαταλώντας χωρίς καμία έγνοια τους φυσικούς πόρους, εκατομμύρια άνθρωποι ζουν (ή πεθαίνουν) σε συνθήκες φτώχειας, πείνας και εξαθλίωσης, πρωτοφανείς στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Μέσα στο κλίμα αυτό ωρίμασε η ιδέα ότι η διατήρηση της φύσης και η ανάπτυξη δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται σαν δύο ξεκομμένα πράγματα. Η ανθρωπότητα δεν έχει μέλλον αν δεν διατηρηθούν η φύση και οι φυσικοί πόροι και η διατήρηση της φύσης δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να ανακουφισθούν η φτώχεια και η μιζέρια εκατομμυρίων ανθρώπων.
Τα μηνύματα αυτά διατύπωσαν στην «Παγκόσμια Στρατηγική για τη Διατήρηση» το 1980 τρεις διεθνείς περιβαλλοντικές φορείς: η Παγκόσμια Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης και των φυσικών πόρων (Ι.U.C.Ν.) το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το περιβάλλον (U.Ν.Ε.Ρ.) και το Παγκόσμιο Ταμείο για τη φόση (W.W.F), εισάγοντας έναν καινούριο όρο που ενσωματώνει τη διατήρηση και την ανάπτυξη, τη «βιώσιμη ανάπτυξη».