Προσπελάσεις (Views): 5821
Πακέτο: Α. ΠΟΛΛΕΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ: Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο Δημοτικό Σχολείο

Ενότητα: Απειλούμενα είδη

Κεφάλαιο: ΤΟ ΑΓΡΙΟΓΙΔΟ

ΤΟ ΑΓΡΙΟΓΙΔΟ
 
Πορτρέτο
 
Σώμα δεμένο, καλοζυγισμένο, μήκος 1.10-1.30μ., κοντή ουρά, ύψος 70-80εκ. και βάρος 25-40 κιλά. Ο αρσενικός είναι πιο χοντροφτιαγμένος και πιο βαρύς από τη θηλυκιά.
Τα μικρά τσιγκελωτά κέρατά τους, βγαίνουν όταν είναι τριών μηνών, μεγαλώνουν γρήγορα στα τέσσερα πρώτα χρόνια της ζωής τους και πολύ αργά στη συνέχεια. Στη θηλυκιά τα κέρατα είναι λεπτότερα και λιγότερο τσιγκελωτά από των αρσενικών.
 
 
Ένα φυτοφάγο μυρηκαστικό
 
Η οδοντοφυία του περιλαμβάνει 32 δόντια: 8 κοπτήρες στο κάτω σαγόνι, ενώ στην αντίστοιχη θέση του πάνω σαγονιού υπάρχει ένα χόνδρινο μαξιλαράκι, κανένας κυνόδοντας και τα υπόλοιπα δόντια με φαρδιές μασητικές επιφάνειες για να αλέθουν την ινώδη τροφή του.
Το καλοκαίρι, ξεκινάει να βόσκει πριν ακόμα χαράξει και περνάει τις ζεστές ώρες της ημέρας στη σκιά κάποιου δέντρου ή βράχου. Το σούρουπο, ξαναβγαίνει στη βοσκή μέχρι να νυχτώσει.
Τρώει αγροστώδη, λουλούδια, οφθαλμούς και φύλλα από θάμνους, ενώ το χειμώνα η τροφή του γίνεται δυσεύρετη και περιορίζεται στα βρύα ή τα λίγα χορταράκια που φυτρώνουν στα βράχια που δεν τα σκεπάζει το χιόνι.
Όταν βόσκει, το αγριόγιδο, όπως και το πρόβατο, τσιμπάει τα χόρτα ή τα κλαδάκια, τα τραβάει προς τα πάνω, τα τσακίζει και τα κόβει. Πίνει λίγο, και αρκείται συνήθως στην πρωινή δροσιά ή γλύφει το χιόνι. Λατρεύει το αλάτι, όπως όλα τα μυρηκαστικά.
 
 
Κοινωνική ζωή
 
Κοινωνικά ζώα, τα αγριόγιδα σχηματίζουν μικρά κοπάδια, που τα οδηγεί συνήθως μια θηλυκιά. Μόνο τα γερικά ζώα και κυρίως τα αρσενικά απομονώνονται.
Ο πιο ισχυρός δεσμός είναι αυτός της θηλυκιάς με το μικρό της. Ιδιαίτερα όταν το μικρό είναι θηλυκό, μπορεί να μείνει πολλά χρόνια κοντά στη μητέρα της, ακόμα και όταν αυτή ξαναγεννήσει οπότε και βοηθάει στη φροντίδα του μικρότερου.
Τέλη Νοέμβρη με Δεκέμβρη είναι η περίοδος του ζευγαρώματος. Το αρσενικό (όπως και ο κόκορας ή ο ταύρος) ζευγαρώνει με πολλές θηλυκιές, πρέπει όμως πρώτα να ξεκαθαρίσει τη θέση του σε σχέση με τους άλλους νεαρούς. Στο αγριόγιδο οι βίαιες αναμετρήσεις είναι μάλλον σπάνιες και η ιεραρχία εγκαθίσταται στη διάρκεια σύντομων συνδιαλλαγών με χαρακτηριστικές στάσεις του σώματος και συμπεριφο­ρές, όπου ο καθένας βρίσκει τη θέση του. Σε περίπτωση αμφισβήτησης, η διαφορά μπορεί να λυθεί με ένα σύντομο κυνηγητό.
Ο «επικρατέστερος» αρσενικός μετά από ένα τελετουργικό που ενέχει βελασμούς και γρυλλίσματα, οσμές και πόζες θέλγει τη θηλυκιά που θα τον δεχτεί μόνο αν είναι σε οίστρο.
Η κυοφορία διαρκεί 165 με 175 ημέρες και γύρω στα μέσα του Ιουνίου γεννιέται ένα κατσικάκι, σπάνια δύο. Το μικρό στέκεται στα πόδια του από την πρώτη στιγμή και στις δέκα μέρες ζωής αρχίζει να βόσκει τα πρώτα του χορταράκια. Ακολουθεί παντού τη μητέρα του, χοροπηδώντας, κουτρουβαλώντας και βελάζοντας σαν τα κατοικίδια κατσικάκια.
Τον πρώτο χειμώνα θα τον περάσει κοντά της: την ακολουθεί κατά πόδας στη δύσκολη αναζήτηση της τροφής και τη νύχτα ζαρώνει κοντά της για να καλυφθεί από τον αέρα και το κρύο, καθώς η γούνα του δεν είναι ακόμα πλούσια. Αν χαθεί η μητέρα του, έχει ελάχιστες πιθανότητες να επιβιώσει μέχρι την άνοιξη.

Όπως όλα τα ζώα που ζουν σε ομάδες, τα αγριόγιδα έχουν ανάγκη να ανταλλάσσουν πληροφορίες. Η επικοινωνία γίνεται με οσμές και ήχους, αλλά και με διάφορες χαρακτηριστικές και στερεότυπες στάσεις του σώματος.

Πηγή: Kramer A. 1981 (τροποπ.)

 
Ειδικές προσαρμογές για τη ζωή στο βουνό
 
Καλά παπούτσια...
Οι οπλές του αγριόγιδου έχουν καουτσουκένια υφή για την καλή πρόσφυση στο βράχο και σκληρές ακμές για να σκαλώνουν στο παγωμένο χιόνι. Εξάλλου ανάμεσα στις δύο οπλές υπάρχει μια ελαστική μεμβράνη για να βυθίζεται λιγότερο όταν περπατάει στο χιόνι.
 
Ζεστά ρούχα...
Το καλοκαίρι, το τρίχωμά του είναι κοντό και ανοιχτόχρωμο. Το φθινόπωρο πέφτει σταδιακά και αντικαθίσταται από γούνα με μακριές τρίχες, πιο σκούρου χρώματος που απορροφούν καλύτερα τη ζέστη του ήλιου.
 
Οι αισθήσεις σε εγρήγορση...
Το μάτι του έχει μεγάλο οπτικό πεδίο: χωρίς να κουνήσει το κεφάλι μπορεί να εποπτεύσει μεγάλη περιοχή. Αντιλαμβάνεται σε μεγάλη απόσταση ό,τι κινείται καθώς και τις χρωματικές αντιθέσεις. Η ακοή του είναι πολύ οξεία: ο παραμικρός ύποπτος ήχος το θορυβεί ενώ η ευαίσθητη όσφρησή του το προειδοποιεί για την παρουσία κάποιου υπόπτου που δεν τον αποκάλυψαν οι δύο άλλες αισθήσεις. Αν φυσάει προς το μέρος του, η μύτη του μπορεί να μας ανιχνεύσει στα 700 ή 800 μέτρα.
Όταν αντιληφθεί άνθρωπο ή φυσικό θηρευτή (λύκο, αετό), βγάζει ένα δυνατό, χαρακτηριστικό σφύριγμα, φυσώντας αέρα μέσα από τα ρουθούνια του. Το «σφύριγμα» είναι σημάδι ανησυχίας και προειδοποιεί όλα τα ζώα που βρίσκονται κοντά. Μόνη λύση η φυγή, που γίνεται με εντυπωσιακή ταχύτητα (το έχουν δει να ανεβαίνει 1000 μ. υψομετρική διαφορά σε ένα τέταρτο της ώρας). Σ' αυτό βοηθάει η «προικισμένη» καρδιά του που έχει 12 εκατ. ερυθρά αιμοσφαίρια/κυβ.χιλ. και βάρος 350 γραμμ. (έναντι 5,5 εκατ. και 280 γραμμ. στον άνθρωπο).
 
 
Πατρίδα του, τα βουνά
 
Ο μακρινότερος γνωστός πρόγονος του κατοικούσε στην περιοχή των Ιμαλαΐων πριν από 700.000 χρόνια απ' όπου και επεκτά­θηκε προς τα δυτικά και νοτιοανατολικά. Στις χιλιετηρίδες που ακολούθησαν, αφού πέρασαν χερσαίες γέφυρες, που σήμερα έχουν κατακλυστεί, διαφοροποιήθηκαν, άλλαξαν όψη και έδω-σαν νέα είδη, όπως η λευκή κατσίκα των Βραχωδών ορέων, τα Σέροου της Ιαπωνίας και τα αγριόγιδα -που τα αρχαιότερα υπολείμματά τους ανευρέθησαν στα Πυρηναία και έχουν ηλικία 400.000 περίπου χρόνων.
Σήμερα, το αγριόγιδο ζει στις μεγάλες οροσειρές της Κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης (Αλπεις, Τάτρυ, Καρπάθια) και στον Καύκασο, ενώ τα αγριόγιδα των Πυρηναίων, Κανταβρικων και Απέννινων αναγνωρίζονται σήμερα ως διαφορετικό είδος (Rupicapra pyrenaica).
Στην Ελλάδα, το αγριόγιδο ζει σήμερα σε 11 ορεινά συγκροτήματα της ηπειρωτικής χώρας. Τα 9 από αυτά βρίσκονται στην οροσειρά της Πίνδου και είναι ο Γράμμος, ο Σμόλικας, η Γκαμήλα, ο Λύγκος, ο Ζυγός, η Τριγγιά, τα Βαρδουσία, η Οίτη και η Γκιώνα. Τα υπόλοιπα δύο είναι ο Όλυμπος και η οροσειρά της Ροδόπης, στα σύνορα της χώρας μας με τη Βουλγαρία. Σε όλα αυτά τα βουνά υπάρχουν μεγάλες δυσπρόσιτες ζώνες με βράχια και σκόρπια δέντρα όπου τα αγριόγιδα βρίσκουν καταφύγιο - ειδικά το καλοκαίρι που τα λιβάδια είναι κατειλημμένα από τα πολυάριθμα κοπάδια.
Οι πληθυσμοί είναι μικροί, από 10 έως 100 ζώα σε κάθε βουνό. Εκτιμάται ότι ο συνολικός αριθμός του δεν ξεπερνά τα 500 άτομα (WWF - http://www.wwf.gr/index.php?option=content&task=view&id=80 ).

Η εξάπλωση του αγριόγιδου στην Ελλάδα

Πηγή: Adamakopoulos P. 1991.

 
Απειλές
 
Το λαθραίο και αλόγιστο κυνήγι είναι ο κύριος υπεύθυνος για τη δραματική μείωση των πληθυσμών των αγριόγιδων. Ωστόσο, αν και η δραστηριότητα αυτή τείνει να μειωθεί στις μέρες μας, έχουν ανακύψει νέες απειλές για τον περήφανο κάτοικο των βουνοκορφών: η διάχυτη ενόχληση που προέρχεται από τουρι­στικές κυρίως δραστηριότητες καθώς και η μεγάλη επέκταση του ορεινού οδικού δικτύου. Αν θέλουμε να διατηρήσουμε το αγριόγιδο, οι τουριστικές εγκαταστάσεις (χιονοδρομικά κέντρα), οι διανοίξεις δρόμων, ορισμένες ψυχαγωγικές δραστηριότητες όπως το μότοκρος και τα 4x4 καθώς και η δασική εκμετάλλευση πρέπει να σεβαστούν την ακε­ραιότητα και την ησυχία του ζωτικού του χώρου.
Ιδιαίτερη μέριμνα, επίσης, θα πρέπει να υπάρξει απέναντι σε ορισμένα κρίσιμα ελλείμματα και λανθασμένες επιλογές που καταγράφονται, όπως (WWF - http://www.wwf.gr/index.php?option=content&task=view&id=80):
  • Η φύλαξη των βιοτόπων του,
  • η έλλειψη φορέων διαχείρισης και ειδικών επιστημόνων και φυλάκων στις προστατευόμενες περιοχές όπου απαντάται το αγριόγιδο,
  • η οριοθέτηση των καταφυγίων άγριας ζωής χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι οικολογικές απαιτήσεις του είδους, κάτι που συμβαίνει συχνά,
  • η διάνοιξη ορεινού οδικού δικτύου ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές, με αποτέλεσμα να διευκολύνεται πολύ η προσέγγιση των λαθροκυνηγών.