Πύλη Παιδαγωγικού Υλικού Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

ΤΟ ΑΓΡΙΟΚΑΤΣΙΚΟ

Στα Σφακιανά φαράγγια και βουνά

Διάσημο από τη μινωική εποχή, κατά την οποία το αναπαριστούσαν σε σαρκοφάγους, τοιχογραφίες, ειδώλια, κοσμήματα κ.λπ., το «αγρίμι», όπως το αποκαλούν στην Κρήτη είναι σύμβολο λεβεντιάς ή ακόμα περισσότερο της αδούλωτης κρητικής ψυχής.

Στο σουλούπι της κατσίκας, με σώμα πιο γεροδεμένο και κοντότερο τρίχωμα, κινείται με άνεση και σιγουριά περισσή στις απότομες βραχώδεις πλαγιές.

Το χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι τα μεγάλα τοξοειδή κέρατα που στο ενήλικο αρσενικό μπορούν να φτάσουν το ένα μέτρο μήκος. Τα αρσενικά έχουν επίσης ένα μαύρο μούσι, μια μαύρη γραμμή από το κεφάλι μέχρι την ουρά και μαύρα σχέδια στο πρόσωπο. Όλα αυτά τα γνωρίσματα λείπουν από το ανοιχτόχρωμο και πιο μικρόσωμο θηλυκό.

Τη μέρα γενικά κρύβονται σε σπηλιές και στη σκιά των βράχων ή των θάμνων και βγαίνουν για βοσκή το χάραμα και το σούρουπο. Τρώνε αγριολούλουδα, καθώς κι αρωματικά φυτά και βότανα που αφθονούν στα φαράγγια της Κρήτης. Υπάρχει μάλιστα Λαϊκή παράδοση που λέει ότι «όταν ο αίγαγρος τοξευθεί τρώγει δίκταμο και εκβάλονται τα βέλη», ρήση που υπαινίσσεται τις θεραπευτικές ιδιότητες του δίκταμου και την ανθεκτικότητα του αγριμιού. Τρώνε επίσης φύλλα από τα δέντρα πάνω στα οποία σκαρφαλώνουν με μεγάλη άνεση. Πίνουν ελάχιστο νερό και συχνά αρκούνται στην πρωινή δροσιά και τους χυμούς που έχουν τα φύλλα. Είναι πάντα πολύ επιφυλακτικά και ιδιαίτερα τα αρσενικά μόλις αντιληφθούν άνθρωπο ή άλλον κίνδυνο ειδοποιούν μ' ένα ιδιόρρυθμο ρουθούνισμα. Τα θηλυκά με τα μικρά τους σχηματίζουν μικρές αγέλες ενώ τα αρσενικά ζουν συνήθως μόνα ή το πολύ 2-3 μαζί.

Ζευγαρώνουν το φθινόπωρο και γεννούν ένα με δυό μικρά τον Απρίλιο-Μάιο. Όπως και στα υπόλοιπα αρτιοδάχτυλα, υπάρχει ιεραρχία στην κοινωνική τους οργάνωση, βασισμένη σε μεγάλο βαθμό στο φύλο και το σωματικό μέγεθος. Τυχαίνει, πάντως, να υπάρχουν αμφισβητήσεις ειδικά στην εποχή του ζευγαρώματος. Σε τέτοιες περιπτώσεις γίνεται συμπλοκή με κουτουλιές που θα καταλήξει στην αποχώρηση του ενός, και καμιά φορά στο θάνατό του καθώς γκρεμίζεται από τα βράχια.

Πρόγονος της ήμερης κατσίκας

Το γένος Capra περιλαμβάνει σήμερα 5 είδη (εκτός της ήμερης κατσίκας) που ξεχωρίζουν από το σχήμα και την καμπυλότητα των κεράτων τους. Είναι προσαρμοσμένα στο τραχύ ορεινό περιβάλλον και είναι από όλα τα μυρηκαστικά τα λιγότερο απαιτητικά στη διατροφή τους. Είναι εξαιρετικά ανθεκτικά ζώα και αναπτύσσονται και αναπαράγονται ακόμα και με ελάχιστη τροφή. Αυτά τους τα γνωρίσματα συνετέλεσαν στην επιλογή τους ως κατοικίδια ζώα.

Ως άγριος πρόγονος της ήμερης κατσίκας" θεωρείται σήμερα ένα είδος ασιατικού αγριοκάτσικου. Στα πρώιμα στάδια της εξημέρωσής του, με τη διάδοση της κτηνοτροφίας πιστεύεται ότι μεταφέρθηκε στην Κρήτη και ότι το σημερινό αγρίμι προήλθε από ζώα που ξέφυγαν από τον άνθρωπο και ξαναγύρισαν στην άγρια κατάσταση.

Το αγρίμι επιβιώνει σήμερα στο συγκρότημα των Λευκών Ορέων και ιδιαίτερα στα φαράγγια Σαμαριάς, Τρυπητής και Ελιγιά, ενώ μέχρι τις αρχές του αιώνα υπήρχε και στα τρία μεγάλα ορεινά συγκροτήματα της Κρήτης: Λευκά Όρη, Ψηλορείτης και Λασιθιώτικα Βουνά. Πριν από μερικές δεκαετίες μεταφέρθηκαν μερικά ζώα σε τρία ακατοίκητα νησάκια κοντά στις βόρειες ακτές της Κρήτης (Αγ. Θεόδωροι, Δία και Αγιοι Πάντες). Η πιο επιτυχημένη εισαγωγή ήταν, τελικά, των Αγ. Θεοδώρων αν και τα ζώα αυτά παρουσιάζουν σήμερα μειωμένη γεννητικότητα λόγοι υπερπληθυσμού.

Το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει στις μέρες μας το αγρίμι είναι ο υβριδισμός με την ήμερη κατσίκα, με την οποία ζευγαρώνοντας δίνει γόνιμους απογόνους. Οι αρσενικοί είναι αυτοί που πηγαίνουν με ήμερη κατσίκα, αν τύχει αυτή να είναι στείρα ή να έχει χάσει το μικρό της. Τα θηλυκά αγριοκάτσικα αντίθετα δεν ζευγαρώνουν με τους τράγους.

Οι άνθρωποι σήμερα τα κυνηγούν πολύ λιγότερο από παλαιά κι αυτό σε μεγάλο βαθμό χάρη στην αποτελεσματική φύλαξη που γίνεται στον Εθνικό Δρυμό Σαμαριάς, που έχει το αγρίμι και ως έμβλημα.