ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΛΑΦΙ
Πορτρέτο
Το ελάφι είναι το μεγαλύτερο άγριο οπληφόρο της Ελλάδας. Τα ψηλά πόδια, στο ογκώδες σώμα του δίνουν ελαφράδα:Οι διαστάσεις του ποικίλλουν ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και την περιοχή. Το αρσενικό ζυγίζει κατά μέσο όρο 150 κιλά ενώ η θηλυκιά φθάνει τα 2/3 του βάρους του αρσενικού. Το καλοκαιρινό τους τρίχωμα είναι καστανοκόκκινο, το χειμώνα παίρνει γκριζωπές αποχρώσεις και η σχετικά μακριά ουρά τους καλύπτει τα πιο ανοιχτόχρωμα πισινά τους.
Τα αρσενικά, και μόνον αυτά, από τον πρώτο χρόνο της ζωής τους βγάζουν κέρατα. Είναι σωστότερο να τα λέμε ξύλα, γιατί διαφέρουν ανατομικά και ιστολογικά από τα καθεαυ-τά κέρατα των αγριοκάτσικων, αγριόγιδων. Επιπλέον, σε αντίθεση με τα κέρατα που είναι μόνιμα, τα ξύλα πέφτουν στο τέλος κάθε χειμώνα και λίγες εβδομάδες αργότερα ξεφυτρώνουν καινούρια. Μέχρι το καλοκαίρι, καλυμμένα από πλούσιο σε αιμοφόρα αγγεία δέρμα, το βελούδο, μεγαλώνουν και διακλαδίζονται προσθέτοντας κάθε χρόνο καινούριους κλάδους, σύμβολο υπεροχής των ενηλίκων.
Το ίχνος του ελαφιού είναι αισθητά μεγαλύτερο από των άλλων άγριων οπληφόρων και λίγο μικρότερο και λεπτότερο από της αγελάδας.
Πηγή: Ανάβαση, τεύχ. 15, 1987 (τροποπ.).
Η ετήσια εξέλιξη των ξύλων των ελαφιών.
Τα ξύλα (κέρατα) ξαναφυτρώνουν κάθε χρόνο, λίγες εβδομάδες μετά την πτώση αυτών της προηγούμενης χρονιάς. Αναπτύσσονται σταδιακά μέχρι το καλοκαίρι και όταν φτάσουν στο τελικό μέγεθος (κάθε χρόνο προστίθεται κάποιος κλάδος) ξεφλουδίζει το βελούδο που τα κάλυπτε και μένει το ξύλο γυμνό.
Πηγή: Reichholf J. 1984.
Ένα μενού ανά εποχή
Το ελάφι τρέφεται με μια μεγάλη ποικιλία από φυτικές τροφές, διαλέγοντας το καλύτερο που προσφέρει η κάθε εποχή. Την άνοιξη τρώει φρέσκα χόρτα και βλαστάρια μικρών θάμνων. Το καλοκαίρι δείχνει προτίμηση στα φύλλα των πλατύφυλλων δέντρων, το φθινόπωρο προσθέτει στο διαιτολόγιο του θρεπτικούς καρπούς όπως βελανίδια, βατόμουρα, ενώ το χειμώνα περιορίζεται σε φύλλα και κλαδάκια από κωνοφόρα (πεύκα, έλατα), λειχήνες και φύλλα κισσού.
Κοινωνική ζωή
Η εποχή του ζευγαρώματος αρχίζει στα μέσα του Σεπτέμβρη για να κορυφωθεί :στις πρώτες μέρες του Οκτώβρη. Τις νύχτες, το δάσος αντηχεί το κάλεσμα του αρσενικού: ένας ήχος βαθύς, κάτι ανάμεσα στο μουγκανητό της αγελάδας και το βρυχηθμό του λιονταριού.
Οι νεαροί και ενήλικοι αρσενικοί, επίδοξοι επιβήτορες, πλησιάζουν τις ομάδες των θηλυκών και επιδίδονται σε μονομαχίες όπου ξύλα σφυροκοπούν και κλάδοι μπλέκονται, για να καταλαγιάσει η ορμή του οίστρου. Σπάνια, τα χτυπήματα κατευθύνονται στην κοιλιά του αντιπάλου ενώ ο ηττημένος θα ξεθυμάνει σε κάποιο δύστυχο δεντράκι. Ο επικρατέστερος αρσενικός μένει κοντά στην ομάδα των θηλυκών και φροντίζει να κρατάει το «χαρέμι» του συγκεντρωμένο και να διώχνει όποιον επιβουλεύεται τη θέση του.
Οι θηλυκές γεννούν συνήθως ένα μικρό ελαφάκι, σπάνια δίδυμα, γύρω στο Μάιο και το θηλάζουν για 3-4 μήνες. Τα θηλυκά συνήθως μένουν στη μητρική ομάδα για πάντα ενώ τα νεαρά αρσενικά, μετά τον πρώτο χρόνο της ζωής τους ακολουθούν τους αρσενικούς.
Η ετήσια εξέλιξη των ξύλων των ελαφιών
Η ετησία εξέλιξη των ξύλων των ελαφιών. Τα ξύλα (κέρατα) ξαναφυτρώνουν κάθε χρόνο, Λίγες εβδομάδες μετά την πτώση αυτών της προηγούμενης χρονιάς. Αναπτύσσονται σταδιακά μέχρι το καλοκαίρι και όταν φθάσουν στο τελικό τους μέγεθος (κάθε χρόνο προστίθεται κάποιος κλάδος) ξεφλουδίζει το βελούδο που τα κάλυπτε και μένει το ξύλο γυμνό.
Ένας κόσμος γεμάτος μυρωδιές
Το ελάφι έχει εξαιρετική όσφρηση που του επιτρέπει να μυρίζεται τους εχθρούς και να αναγνωρίζει τους ομοειδείς του. Όπως και πολλά άλλα ζώα, φέρει στην επιφάνεια του σώματος του (ανάμεσα στις οπλές, στο μέτωπο και αλλού) ειδικούς αδένες που εκκρίνουν μυρωδικές ουσίες. Τις εκκρίσεις αυτές αποθέτει στο έδαφος ή τη βλάστηση και το μήνυμα που μεταφέρουν μεταδίδεται για πολλές ώρες ίσως και μέρες. Μέχρι πρόσφατα, θεωρείτο ότι ο κύριος ρόλος των ουσιών αυτών ήταν το σημάδεμα της επικράτειας, σήμερα όμως πιστεύεται ότι πρόκειται για έναν πολύπλοκο κώδικα επικοινωνίας που ρυθμίζει πολλές, άγνωστες ακόμα, πτυχές της κοινωνικής τους ζωής (όπως οι σχέσεις ιεραρχίας, κ.ά.).
Ζώο του δάσος ή των λιβαδιών
Η ιστορία της οικογένειας των ελαφοειδών, μας πηγαίνει πίσω στο Μειόκαινο. Μακρινοί πρόγονοι που έφεραν στο κεφάλι ξύλα, εμφανίστηκαν πριν από 25-30 εκατ. χρόνια στα τροπικά δάση της Ασίας απ' όπου και εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη, την Αφρική και την Αμερική διασχίζοντας τον Βερίγγειο τότε «ισθμό».
Σήμερα αναγνωρίζονται γύρω στα 50 είδη ελαφοειδών που ζουν από τα τροπικά δάση και τις σαβάνες μέχρι την αρκτική τούνδρα.
Το ευρωπαϊκό ελάφι υπάρχει σήμερα σ' όλες σχεδόν τις χώρες της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης, αν και σε πολλές περιοχές προέρχεται από επανεισαγωγές (είχε δηλαδή εξαφανιστεί και ο σημερινός πληθυσμός δημιουργήθηκε από λίγα άτομα που τα εγκατέστησαν εδώ).
Αν κρίνει κανείς από τη μορφολογία του και τις τροφικές του προτιμήσεις, το ευρωπαϊκό ελάφι πρέπει να ήταν αρχικά ζώο των πεδινών ανοιχτών εκτάσεων (λιβάδια ή αραιό δάσος). Αυτό που το έσπρωξε να ζει στα δάση και ακόμα περισσότερο στα βουνά ήταν η πίεση από τις ανθρώπινες χρήσεις, η γεωργία, οι οικισμοί και τα δίκτυα μεταφορών που κατέκλυσαν τα πεδινά δάση και τα λιβάδια.
Στην Ελλάδα, ελάφια έχουν απομείνει μόνο στην οροσειρά της Ροδόπης (δεν είναι γνωστό το μέγεθος του πληθυσμού) και στη χερσόνησο της Σιθωνίας στη Χαλκιδική (ελάχιστα μόνο άτομα, ίσως και κανένα πια). Έχουν γίνει επιτυχημένες επανεισαγωγές σε δύο περιοχές: στην ελεγχόμενη κυνηγετική περιοχή του Κόζιακα και στην Πάρνηθα, μέσα στο περιφραγμένο εκτροφείο θηραμάτων αλλά σήμερα ζουν και ελεύθερα στο δυτικό κυρίως κομμάτι του βουνού.