ΟΙ ΓΥΠΕΣ
Ποιοί είναι
Οι γύπες είναι αρπακτικά πουλιά προσαρμοσμένα στην κατανάλωση νεκρών ζώων. Στην Ελλάδα υπάρχουν και τα τέσσερα είδη γυπών της Ευρώπης:
Το Όρνιο (Gyps fulvus) προτιμάει τα εντόσθια των ψοφιμιών (γι' αυτό και ο μακρύς λαιμός). Το συναντάμε πάντα σε παρέες, στο κυνήγι ή στη φωλιά.
Ο δυνατότερος Μαυρόγυπας (Aegypius monachus) αξιοποιεί τους σκληρότερους μυς και τένοντες. Κυκλοφορεί μόνος και είναι ο μόνος που φωλιάζει σε δέντρα αντί σε κάθετους βράχους.
Ο Ασπροπάρης (Νeophron percnopterus) τρέφεται επιπλέον με σκουπίδια, περιττώματα, αλλά και με πολλά ερπετά, που είναι άφαντα το χειμώνα. Γι' αυτό μεταναστεύει στην Αφρική, όπου σπάζει αυγά στρουθοκαμήλου ρίχνοντας πέτρες με το ράμφος (χρήση εργαλείων).
Ο Γυπαετός (Κοκκαλάς, Gypaetus barbatus) βρίσκεται μόνο στα βουνά και είναι ο μόνος που μπορεί να τραφεί με χοντρά κόκκαλα.
Προσαρμογές και αβαρίες
Φτερά με μεγάλη επιφάνεια: εκμεταλλεύονται τα ανοδικά ρεύματα του αέρα που κάνουν ενεργειακά οικονομική την πτήση, πράγμα αναγκαίο στο πολυήμερο ψάξιμο.
Επειδή όμως ανοδικά ρεύματα σχηματίζονται μόνο τις ζεστές ώρες της ημέρας και μόνο πάνω από τη στεριά, οι γύπες δεν μπορούν να πετάξουν όποτε ή όπου θέλουν (δοκιμάστε να χαράξετε τη μεταναστευτική πορεία του Ασπροπάρη, από την αποικία των Μετεώρων ως την κεντρική Αφρική).
Μακρύς λαιμός σκεπασμένος με κοντά πούπουλα: στα είδη που χώνουν το κεφάλι στο εσωτερικό του ψοφιμιού, για να φτάνουν βαθιά και για να καθαρίζονται εύκολα.
Ειδικευμένο στομάχι: ανθεκτικό στις τοξίνες του μισοχαλασμένου κρέατος, και με μεγάλη χωρητικότητα (γεμάτο αποτελεί το 1/5 του συνολικού βάρους του γύπα).
Μακροβιότητα (συνδέεται πάντοτε με μικρή αναπαραγωγική ικανότητα): μπορούν να ζήσουν μέχρι 40 χρόνια, έχουν δηλαδή το χρόνο να μάθουν καλά την περιοχή τους και πού θα βρουν φαγητό. Όμως, γεννούν λίγα αυγά και ο χαμός λίγων ατόμων μπορεί να φέρει την εξαφάνιση των γυπών από μια τεράστια περιοχή.
Στο κυνήγι του ήδη νεκρού
Μόλις σχηματιστούν τα πρώτα ανοδικά ρεύματα, αργά το πρωί, οι γύπες σηκώνονται από τις κούρνιες τους και σκορπίζονται στη γύρω περιοχή, σε ακτίνα δεκάδων χιλιομέτρων από τις κούρνιες τους. Την υπόλοιπη μέρα διατηρούν το ύψος τους σταθερό και τα μάτια τους ανοιχτά. Όταν κάποιος δει κοράκια, λύκους ή σκυλιά συγκεντρωμένα γύρωαπό νεκρό ζώο, χαμηλώνει για να εξετάσει. Η κάθοδος του γίνεται αντιληπτή από τους άλλους γύπες, που αμέσως πλησιάζουν να δουν. Μέσα σε 1 -2 μέρες, μπορούν να συγκεντρωθούν δεκάδες γύπες που, αφού σιγουρευτούν ότι όλα είναι εντάξει, προσγειώνονται και κατατρώγουν ένα μεγάλο ψοφίμι σε λίγες ώρες. Λίγο πριν νυχτώσει, οι γύπες επιστρέφουν στην ασφάλεια της κούρνιας τους ή κάποιου γειτονικού βράχου.
Συμπεριφορά στο τραπέζι
Στο ψοφίμι ο πιο πεινασμένος τρώει πρώτος, και ένα Όρνιο μπορεί να διώξει ακόμα και το δυνατότερο Μαυρόγυπα ανοίγοντας τα τεράστια φτερά του και χοροπηδώντας απειλητικά προς το μέρος του. Ο καθένας τρώει από όπου μπορεί, αν και τα Όρνια προτιμούν τα φυσικά ανοίγματα, μη έχοντας τη δύναμη να σκίσουν το σκληρό τομάρι του ζώου. Οι Ασπροπάρηδες και τα κοράκια τρώνε ότι προφτάσουν πριν καταφθάσουν οι μεγάλοι γύπες, και συνεχίζουν αφού τελειώσει το φαγοπότι των «μεγάλων».
Γύπες και άνθρωποι, δάση και κοπάδια
Η ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού ωφέλησε ιδιαίτερα τους γύπες, που στράφηκαν από τα λίγα άγρια ψοφίμια στα πολύ πιο άφθονα κατοικίδια. Εξάλλου, η συρρίκνωση των πυκνών δασών προς όφελος των ανοιχτών βοσκοτόπων και των καλλιεργειών έκανε την έρευνα για νεκρά ζώα ευκολότερη. Οι γύπες αυξήθηκαν σε αριθμό, το Όρνιο μάλιστα συνδέθηκε τόσο με την παραδοσιακή κτηνοτροφία που έμαθε να ακολουθεί τα κοπάδια στις εποχικές μετακινήσεις τους.
Σήμερα, οι περισσότεροι γύπες βρίσκονται στις κτηνοτροφικές περιοχές της χώρας (Κρήτη, νότια Πίνδος, περιοχή Τυρνάβου, Έβρος), και όχι στις «άγριες» περιοχές.
Άνθρωποι χωρίς γύπες
Στις μέρες μας, οι γύπες σπανίζουν. Μερικοί πεθαίνουν πυροβολημένοι, άλλοι φαρμακωμένοι από τα ψοφίμια που δηλητηριάζονται παράνομα για να εξοντώσουν λύκους, αλεπούδες, κουνάβια και σκυλιά.
Πιο σοβαρός κίνδυνος είναι η μείωση της τροφής, καθώς οι γέροι κτηνοτρόφοι παίρνουν σύνταξη και τα κοπάδια στα βουνά όλο και λιγοστεύουν, χωρίς να λογαριάσουμε ότι τα νέα φάρμακα δεν αφήνουν τα κατοικίδια ζώα να ψοφήσουν.
Είναι και η αλλαγή στους τόπους που φωλιάζουν και κυνηγούν οι γύπες, όπου κατασκευάζονται νέοι δρόμοι, κόβονται δέντρα με φωλιές ή περνούν δρόμοι κοντά στις φωλιές και ενοχλούνται από την έντονη ανθρώπινη παρουσία και την κυκλοφορία αυτοκινήτων.
Στη δυτική Ευρώπη, σε περιοχές όπου οι γύπες κινδύνεψαν ή είχαν εξαφανιστεί, έγιναν μακρόχρονες προσπάθειες για την ανάκαμψη των πληθυσμών και την επανεισαγωγή του είδους. Η τροφική ενίσχυση και η προστασία των ζωνών φωλιάσματος αποδείχθηκαν πολύ αποτελεσματικά μέτρα για τη διατήρηση τους.
Στη χώρα μας έχει ανακηρυχθεί από το 1980 μια προστατευόμενη περιοχή για τα αρπακτικά πουλιά «Το Δάσος της Δαδιάς», το οποίο μάλιστα το 2006 ανακηρύχθηκε 'Εθνικό Πάρκο'. Στο δάσος αυτό φωλιάζουν 17 είδη ημερόβιων αρπακτικών ενώ συναντώνται και 3 είδη γυπών (όρνιο, ασπροπάρης, μαυρόγυπας). Για το μαυρόγυπα μάλιστα το δάσος της Δαδιάς είναι το τελευταίο καταφύγιο στη Ν.Α. Ευρώπη.