ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΕΝΤΟΜΑ

 

     Τα έντομα έχουν εμφανιστεί ήδη από πολύ παλιά. Αρκετές αναφορές για τα έντομα υπάρχουν μάλιστα και στην Αγία Γραφή (για περισσότερες πληροφορίες δες: Βιβλική Εγκυκλοπαίδεια Έντομα που αναφέρονται στην Αγία Γραφή - Biblical Encyclopediα.htm, τελευταία επίσκεψη 5/04/2006) Τι είναι όμως τα έντομα;

 

ΟΡΙΣΜΟΣ

         Τα έντομα είναι ζώα ασπόνδυλα, που ανήκουν στην ομοταξία των αρθρόποδων, που έχουν μήκος από 0,2 χιλιοστά μέχρι 30 εκατοστά και που αποτελούν την πιο πολυάριθμη ομάδα ζώων πάνω στον πλανήτη μας. Είναι γνωστά πάνω από 1.500.000 είδη εντόμων. Οι πιο πολυάριθμες ομάδες είναι τα κολεόπτερα με 300.000 διαφορετικά είδη, ακολουθούν τα λεπιδόπτερα με 150.000 είδη, τα δίπτερα με 100.000.

 

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ

         Σε ό,τι αφορά τα ενήλικα έντομα αποτελούνται από το κεφάλι, που ξεχωρίζει κανονικό, απ' το θώρακα και την κοιλιά. Το κεφάλι τους, αποτελείται από εφτά συνολικά κομμάτια. Στο κεφάλι είναι συνήθως δυο μεγάλα σύνθετα μάτια, ενώ σε πολλά έντομα υπάρχουν ακόμη 1-3 μάτια απλά. Μπροστά από τα σύνθετα μάτια υπάρχει ένα ζευγάρι από κεραίες που αποτελούνται από μια ή περισσότερες αρθρώσεις (για περισσότερες πληροφορίες  δες ΟΠΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ, τελευταία επίσκεψη 5/04/2006). Στο μπρος ή στο κάτω μέρος του κεφαλιού, υπάρχουν τα στοματικά όρια. Ο μασητικός τύπος των στοματικών μορίων (ο οποίος χαρακτηρίζει τα κολεόπτερα, τα ορθόπτερα και τις προνύμφες) αποτελείται από: το πάνω χείλος, από ένα ζευγάρι επάνω σιαγόνες, ένα ζευγάρι κάτω σιαγόνες και από το κάτω χείλος. Στα έντομα μασητικού - λειχητικού τύπου, όπως είναι η μέλισσα, παραμένουν το πάνω χείλος και οι επάνω σιαγόνες, ενώ οι εξωτερικοί λοβοί των κάτω σιαγόνων και του κάτω χείλους μακραίνουν και σχηματίζουν την προβοσκίδα, μέσα στην οποία βρίσκεται η "γλώσσα". Με τα όργανα αυτά είναι δυνατόν τα έντομα να γλύφουν και ν' απορροφούν το νέκταρ απ' τα λουλούδια (για περισσότερες πληροφορίες: : ΜΕΛΙΣΣΑ, τελευταία επίσκεψη 6/04/2006).

ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΜΩΝ

 

         Οι πεταλούδες, σχηματίζουν προβοσκίδα, η οποία όμως είναι δυνατό να τυλίγεται. Τα ημίπτερα και μερικά δίπτερα (εκεί που ανήκουν τα κουνούπια και μερικά είδη από μύγες) έχουν την ικανότητα να τρυπούν και ν' αναρροφούν. Στα κουνούπια, η προβοσκίδα (που έχει σχηματιστεί από το επάνω και το κάτω χείλος) χρησιμεύει για την αναρρόφηση του αίματος. Όλα γενικά τα όργανα που βρίσκονται στο κεφάλι (και κυρίως οι κεραίες) είναι στην ουσία διάφορα αισθητήρια όργανα (για περισσότερες πληροφορίες δες: ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ, τελευταία επίσκεψη 6/04/2006 και πληροφορίες για πεταλούδες, τελευταία επίσκεψη 5/04/2006).

         Το κεφάλι ενώνεται με το θώρακα με τη βοήθεια του λαιμού. Ο θώρακας αποτελείται από τον προθώρακα, το μεσοθώρακα και το μεταθώρακα που ενώνονται μεταξύ τους και αποτελούν ένα τμήμα, μ' εξαίρεση ίσως τον προθώρακα, που διατηρεί σχετική ανεξαρτησία. Καθένα από τα κομμάτια του θώρακα έχει από ένα ζευγάρι πόδια. Επίσης στα ενήλικα ο μεσοθώρακας και ο μεταθώρακας έχουν από ένα ζευγάρι φτερά. Στα ενήλικα έντομα τα πόδια πολύ σπάνια εκφυλίζονται, ενώ τα φτερά παρουσιάζουν εκφυλισμό πολύ συχνότερα. Όλα τα δίπτερα (και τα αρσενικό από τα ομόπτερα) έχουν εκφυλισμένο το δεύτερο ζευγάρι από τα φτερά τους, το μεταθωρακικό, ενώ στα αρσενικά στρεψίπτερα έχει εκφυλιστεί το μεσοθωρακικό. Σε πολλά είδη εντόμων έχουν εξαφανιστεί και τα δυο ζευγάρια των φτερών, όπως συμβαίνει π.χ. με τους ψύλλους.

         Η κοιλιά αποτελείται από 8-12 τμήματα. Στα ενήλικα έντομα εκφυλίζονται, κυρίως, τα τρία πρώτα τμήματα ή τα τελευταία. Η κοιλιά έχει πόδια μόνο, όταν τα έντομα περνούν το στάδιο της κάμπιας και πρόκειται κυρίως για πόδια χωρίς αρθρώσεις.

         Το σώμα των εντόμων περιβάλλεται από μια ουσία (τη χιτίνη) η οποία είναι διαταγμένη σε στρώματα. Το σκληρό, ανθεκτικό και συγχρόνως ελαστικό αυτό δέρμα, αποτελεί ένα είδος εξωτερικού σκελετού που πάνω του στηρίζονται οι διάφοροι μύες και τα διάφορα όργανα. Το νευρικό σύστημα των εντόμων αποτελείται από ένα σύστημα γαγγλίων και είναι τοποθετημένο στην κοιλιά. Στο κεφάλι βρίσκεται ο εγκέφαλος, στον οποίο καταλήγουν και τα άκρα των νευρικών κυττάρων. Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα βρίσκεται σε σύνδεση με το σύστημα των εσωτερικών εκκρίσεων. Το μυϊκό αποτελείται αποκλειστικά και μόνο από γραμμωτούς μύες. Το κυκλοφοριακό, που αποτελείται από την κυρίως καρδιά, βρίσκεται τοποθετημένο στο μέρος της ράχης, με τη διαφορά όμως ότι το αίμα στα έντομα δεν κυκλοφορεί μέσα σε φλέβες.

         Το αναπνευστικό αποτελείται από δύο ζευγάρια τραχείες, που εκτείνονται κατά μήκος ολόκληρου του σώματος. Ο αέρας μπαίνει στις τραχείες από μικρά ανοίγματα (τα στίγματα), που είναι από 1-10 ζευγάρια συνολικά. Από τα στίγματα αυτά στο θώρακα βρίσκονται 2-4 ζευγάρια και στην κοιλιά 1-8 ζευγάρια.

         Το πεπτικό αποτελείται από τρία τμήματα, από τα οποία, το πρώτο και το τρίτο, είναι εκτοδερμικής προέλευσης, ενώ το κεντρικό είναι εντοδερμικής. Το εκκριτικό σύστημα το αποτελούν οι λεγόμενοι μαλπίγγειοι σωλήνες, που εκκρίνουν στο μπροστινό μέρος του τελευταίου τμήματος του εντέρου.

         Τα γεννητικά όργανα είναι αναπτυγμένα κανονικά. Εκτός από σπάνιες περιπτώσεις ερμαφροδιτισμού, τα έντομα είναι γονοχωριστικά. Σε μερικά, όπως οι μέλισσες και οι τερμίτες, που παρουσιάζουν ορισμένη κοινωνική ιεράρχηση, οι εργάτριες και οι στρατιώτες είναι στείροι. Έχουν γεννητικά όργανα, αλλά δεν έχουν αναπτυχθεί κανονικά και είναι ανίκανα ν' αρχίσουν κύκλο αναπαραγωγής.

         Η ανάπτυξη των εντόμων είναι σύνθετη και λέγεται μεταμόρφωση. Από το γονιμοποιημένο ωάριο αναπτύσσεται πάντα η νύμφη ή κάμπια. Το πλήθος των μορφών, που έχουν οι νύμφες, είναι μεγάλο. Οι νύμφες των εντόμων, που έχουν ατελή μεταμόρφωση, (ετερομετάβολα) μοιάζουν εξωτερικά με τα ενήλικα έντομα. Δεν έχουν όμως αναπτυγμένα φτερά, ενώ τα όργανα αναπαραγωγής βρίσκονται ακόμη στο στάδιο ανάπτυξης. Τα έντομα αυτά, αφού αλλάξουν μερικές φορές δέρμα, ενηλικιώνονται. Τα έντομα, που έχουν πλήρη μεταμόρφωση (ολομετάβολα) έχουν πολύ πιο σύνθετη μεταμόρφωση. Από τα αυτά βγαίνουν οι νύμφες, κάμπιες, που δε μοιάζουν καθόλου με τα ενήλικα και που, στην πραγματικότητα, αποτελούν μια συνέχιση της εμβρυακής ανάπτυξης. Μετά από ορισμένο διάστημα οι ιστοί της νύμφης μεταμορφώνονται σε ιστούς ενήλικου εντόμου. Από τη νύμφη, στη συνέχεια, βγαίνει το κανονικό έντομο.

         Η πλειοψηφία των εντόμων ζει στην ξηρά. Υπάρχουν όμως και μερικά που ζουν και αναπτύσσονται στο γλυκό ή στο υφάλμυρο νερό. Έντομα δεν υπάρχουν μόνο στους πόλους, αλλά και στην ανοιχτή θάλασσα.

 

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΝΤΟΜΩΝ

         Τα έντομα έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο. Ανάλογα με τις σχέσεις που έχουν μ' αυτόν, παραδοσιακά χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα χρήσιμα στον άνθρωπο που τα διάφορα παράγωγά τους μπορεί αυτός να τα χρησιμοποιήσει. Τέτοια είναι οι μέλισσες που παράγουν μέλι, ο μεταξοσκώληκας από τον οποίο παίρνουμε, ύστερα από κατεργασία, το μετάξι και πολλά άλλα.( για περισσότερες πληροφορίες δες:  ΜΕΛΙΣΣΕΣ,τελευταία επίσκεψη 10/03/2006)

         Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα ωφέλιμα έντομα, δηλ. εκείνα που γονιμοποιούν τα φυτά, είτε γιατί είναι σαρκοφάγα και τρέφονται μ' έντομα επιβλαβή είτε γιατί ζουν παρασιτικά σε βλαβερά είδη εντόμων, με αποτέλεσμα να τα καταστρέφουν.

         Βλαβερά λέγονται εκείνα που προκαλούν κάποια ζημιά στον άνθρωπο, άμεση ή και έμμεση τέτοια είναι τα διάφορα παράσιτα, οι μύγες τα διάφορα είδη των κουνουπιών, τελευταία επίσκεψη 6/04/2006), οι ψύλλοι, οι κοριοί κλπ., και εκείνα που είναι βλαβερά για τα διάφορα γεωργικά ζώα, γιατί μεταφέρουν διάφορες αρρώστιες ή ακόμη και διάφορα παράσιτα, με αποτέλεσμα να μειώνουν σημαντικά την παραγωγή τους.

         Μια άλλη κατηγορία προκαλεί μεγάλες καταστροφές στα φυτά, στα διάφορα έτοιμα προϊόντα φυτικής και ζωικής προέλευσης, αλλά και στα δέντρα και συγκεκριμένα στα δάση (Τμήμα Δασών - Επιβλαβείς Δασικοί Οργανισμοί, τελευταία επίσκεψη 5/04/2006). Εναντίον όλων αυτών ο άνθρωπος χρησιμοποιεί διάφορες μεθόδους, όχι για να τα εξαφανίσει, γιατί αυτό είναι πρακτικά αδύνατο, αλλά για να περιορίσει, όσο είναι δυνατό, τον αριθμό τους και να μειώσει σημαντικά τις ζημιές, που προκαλούν στον άνθρωπο, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα ( Live-Pedia.gr).

         Εκτός όμως από τα γνωστά έντομα υπάρχουν και άλλα που είτε είναι λιγότερα γνωστά είτε συμπεριφέρονται με ένα παράξενο από το συνήθη τρόπο λόγω διάφορων παραγόντων (για περισσότερες πληροφορίες δες ΕΝΤΟΜΑ ΠΑΡΑΞΕΝΑ, (τελευταία επίσκεψη 6/04/2006)

 

ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ

         Κάποιες από τις μεθόδους που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος για να εξαφανίσει τα έντομα είναι τα λεγόμενα εντομοκτόνα. Τα εντομοκτόνα είναι πολύ τοξικά μέσα, εκ των οποίων τα περισσότερα δεν είναι ειδικά σε ότι αφορά τη δράση τους, με αποτέλεσμα να θανατώνονται εκτός από επιβλαβείς και οι ωφέλιμοι οργανισμοί. Τα μη εκλεκτικά εντομοκτόνα είναι γνωστά και ως εντομοκτόνα ευρέως φάσματος. Από την άλλη, υπάρχουν και τα λεγόμενα εντομοκτόνα στενού φάσματος τα οποία είναι λιγότερο επιβλαβή για το περιβάλλον, αλλά δεν προτιμώνται γιατί η σύνθεσή τους είναι δαπανηρή και ασύμφορη. Στο άμεσο μέλλον προβλέπεται η χημική ρύθμιση πληθυσμών επιβλαβών εντόμων (ιδιαίτερα των αγροοικοσυστημάτων) που θα στηρίζεται σε ήδη υφιστάμενα εντομοκτόνα με εξειδικευμένες μεθόδους εφαρμογής, που θα μειώνουν τις επιβλαβείς επιπτώσεις τους σε άλλους οργανισμούς και γενικά στο φυσικό περιβάλλον (Πανεπιστήμιο Πατρών, Περιβαλλοντική Αγωγή, σελ. 20). Μια άλλη πρόταση που γίνεται και που είναι φιλική προς το περιβάλλον είναι η χρήση των λεγόμενων φυτικών εντομοκτόνων (για περισσότερες πληροφορίες δες: φυτικά εντομοκτόνα, τελευταία επίσκεψη 6/04/2006). Εκτός των προηγούμενων όμως, υπάρχουν και οι προτάσεις της γενετικής μηχανική προτείνει τη δημιουργία καλλιεργειών με ανθεκτικότητα στα ζιζανιοκτόνα και στα έντομα (για περισσότερες πληροφορίες δες Ανθεκτικότητα στα ζιζανιοκτόνα και στα έντομα — FoodToday.gr, τελευταία επίσκεψη 5/04/2006) όπως και της οικολογικής γεωργίας (για περισσότερες πληροφορίες δες: Ιστοσελίδα της Οικολογίας για την Λαμία και την Φθιώτιδα, τελευταία επίσκεψη 5/04/2006).

         Εκτός όμως από τη χρήση διάφορων εντομοκτόνων, περισσότερο ή λιγότερο φιλικών προς το περιβάλλον, υπάρχουν και άλλες λύσεις πολύ πιο φυσικές για την αντιμετώπιση του προβλήματος της εμφάνισης των εντόμων τουλάχιστον στις κατοικίες των ανθρώπων, αν όχι στις καλλιέργειες τους (Για περισσότερες πληροφορίες δες: Έντομα μέσα και έξω από το σπίτι, τελευταία επίσκεψη 5/04/2006).

 

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΣΙΜΠΗΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΈΝΤΟΜΑ

         Ανεξαρτήτως όμως από τις κατηγορίες των εντόμων σύμφωνα με τις οποίες προκαλούν περισσότερη ή λιγότερη καταστροφή στον άνθρωπο, πολλές φορές έχουν αναφερθεί και περιπτώσεις που προκαλούν αλλεργιογόνες αντιδράσεις (για περισσότερες πληροφορίες δες: αλλεργίες, τελευταία επίσκεψη 5/04/2006 και Γιατί όταν μας τσιμπάνε κάποια έντομα τρίβουμε την περιοχή με σόδα ή λεμόνι, τελευταία επίσκεψη 5/04/2006).

 

 ΕΝΤΟΜΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

 

         Τα έντομα όμως πέρα από τη μορφολογία τους και την κατηγοριοποίηση τους ανάλογα με το πόσο βλαβερά ή ωφέλιμα είναι για τον  άνθρωπο, έχουν και ευρεία χρήση από την επιστήμη με στόχο την καλυτέρευση της καθημερινής ζωής του ανθρώπου και όχι μόνο. Κάποια παραδείγματα του προηγούμενου ισχυρισμού παρουσιάζονται παρακάτω:

 

v    Μελέτη των φτερών των εντόμων (αλλά και των πουλιών) για την κατασκευή στο μέλλον ‘αέρο – αυτοκινήτων’ και τελειοποιημένων αεροπλάνων (Στην NASA μελετούν τα έντομα και τα πουλιά για να αναπτύξουν νέα σχέδια αεροπλάνων, τελευταία επίσκεψη 6/04/2006).

v    Τα έντομα πηγή έμπνευσης για τους αρχιτέκτονες, π.χ. δημιουργία εργαστηρίου χημικής εταιρείας στην Ιταλία που μοιάζει σαν κάμπια (κτίσματα εμπνευσμένα από έντομα, τελευταία επίσκεψη 6/04/2006)

v    Κατασκευή στο εργαστήριο μιας πρωτεΐνης που βρίσκεται στα φτερά των εντόμων με σκοπό τη χρήση της στην κατασκευή μπαλών με καλύτερη αναπήδηση, του καλύτερου λάστιχου στον κόσμο μέχρι και άφθαρτων ιατρικών εμφυτευμάτων.

v     Χρήση σμηνών μηχανικών εντόμων, εξοπλισμένων με αισθητήρες και ασύρματους πομποδέκτες, που θα βοηθούν στην ανεύρεση επιζώντων σε γκρεμισμένα κτίρια ή θα επισκευάζουν  ένα διαστημόπλοιο που θα βρίσκεται εν πτήση (Για περισσότερες πληροφορίες δες:  Έντομα από το μέλλον, τελευταία επίσκεψη 5/04/2006).

v    Δημιουργία κλωνοποιημένων εντόμων στον Καναδά και χρήση τους ως πειραματόζωα (γα περισσότερες πληροφορίες δες:  Τα πρώτα κλωνοποιημένα έντομα στον Καναδά, τελευταία επίσκεψη 5/04/2006).