ΑΓΡΟΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Τα αγροοικοσυστήματα αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία χερσαίων οικοσυστημάτων. Στηρίζουν την γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή, η οποία τροφοδοτεί τον άνθρωπο με τους απαραίτητους διατροφικούς πόρους. Η ραγδαία αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού σε συνδυασμό με την επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη του 20ού αιώνα, οδήγησε σε αρκετές περιπτώσεις στο μετασχηματισμό των παραδοσιακών μεθόδων παραγωγής και στη δημιουργία νέων προϊόντων. Η γενική τάση, που χαρακτηρίζεται από την εντατικοποίηση και εκβιομηχάνιση, οδηγεί συχνά στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος, την απαξίωση των φυσικών πόρων και σε διατροφικούς κινδύνους για τον άνθρωπο. Έτσι, τα τελευταία χρόνια επιχειρείται η διαμόρφωση νέων πολιτικών για την προώθηση αειφορικών μοντέλων παραγωγής.

ΑΕΡΑΣ

Η ζωή στον πλανήτη μας δεν νοείται χωρίς την ύπαρξη του αέρα. Το στρώμα της ατμόσφαιρας που περιβάλλει τη γη, με την ιδιαίτερη σύστασή του, προσφέρει τις κατάλληλες συνθήκες για την επιβίωση των οργανισμών. Ταυτόχρονα, φιλτράρει την ηλιακή ακτινοβολία και συγκρατεί τη θερμότητα που είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της ζωής. Η μεταβολή της σύστασης του ατμοσφαιρικού αέρα εξαιτίας των αέριων ρύπων που εκπέμπονται τόσο από φυσικές διεργασίες, αλλά κυρίως από μια σειρά ανθρώπινων δραστηριοτήτων, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την επιβίωση των οργανισμών και των οικοσυστημάτων. Η αραίωση της στιβάδας του στρατοσφαιρικού όζοντος, η όξινη βροχή και το φαινόμενο του θερμοκηπίου αποτελούν σοβαρά προβλήματα, που πρέπει άμεσα να διαχειριστούν οι σύγχρονες κοινωνίες.

ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ

Είναι προφανές ότι σε πολλές σύγχρονες κοινωνίες, όπως και στην ελληνική, η ποιότητα ζωής συνδέεται με την ευμάρεια και την αφθονία υλικών αγαθών. Όμως το μοντέλο αυτό, εκτός από την ολοένα μεγαλύτερη άντληση φυσικών πόρων, οδηγεί και στην αύξηση των απορριμμάτων. Τα απορρίμματα συγκαταλέγονται στα σημαντικότερα παραπροϊόντα του σύγχρονου πολιτισμού και εγκυμονούν κινδύνους για τα οικοσυστήματα και την υγεία του ανθρώπου. Επιπλέον, η αναζήτηση χώρων για την υγειονομική ταφή των απορριμμάτων, προκαλεί συχνά σοβαρές κοινωνικές συγκρούσεις. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση των απορριμμάτων, προϋποθέτει την ενεργό συμμετοχή του πολίτη σε μια προσπάθεια μείωσης των παραγόμενων ποσοτήτων, ανάκτησης και ανακύκλωσης υλικών και στην υιοθέτηση πρακτικών που συμβάλλουν στην αειφόρο διαχείριση των φυσικών πόρων.

ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

Η ποικιλότητα των γονιδίων, των ειδών και των οικοσυστημάτων του πλανήτη συνιστούν αυτό που λέμε ‘βιοποικιλότητα’. Ένας ασύλληπτος αριθμός μορφών ζωής και λειτουργικών σχέσεων συνθέτουν ένα παζλ που χαρακτηρίζεται από τη διαφορετικότητα και την συνεχή εξέλιξη. Παρόλο που η εξαφάνιση και εμφάνιση νέων μορφών ζωής συνέβαινε ανέκαθεν στον πλανήτη, η συρρίκνωση της ποικιλότητας αποτελεί απειλή για τη λειτουργικότητα του συνολικού συστήματος, με πολλαπλές επιπτώσεις στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. Σήμερα η μείωση της βιοποικιλότητας έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις και οι αιτίες αυτού του φαινομένου πρέπει να αναζητηθούν κυρίως στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η θεσμοθέτηση προστατευόμενων περιοχών αποτελεί μία από τις πρακτικές που εφαρμόζονται σήμερα για την αναστροφή αυτής της τάσης.

ΔΑΣΟΣ

Το δάσος αποτελεί ένα εξαιρετικά πολύτιμο, πολύπλοκο αλλά και εύθραυστο οικοσύστημα. Τα δάση συμβάλλουν στη διατήρηση μεγάλης ποικιλότητας ειδών της πανίδας και της χλωρίδας, ενώ έχουν αποτελέσει διαχρονικά τη βάση για την ανάπτυξη σημαντικών πολιτισμών. Σήμερα εξακολουθούν να προσφέρουν πολλαπλά οικονομικά και κοινωνικά οφέλη στους σύγχρονους πολιτισμούς. Ταυτόχρονα αποτελούν τους πνεύμονες του πλανήτη, φιλτράροντας μεγάλες ποσότητες ρύπων και αποδίδοντας αντίστοιχες ποσότητες οξυγόνου. Υπολογίζεται ότι πριν την ανάπτυξη του πολιτισμού, τα δάση κάλυπταν περίπου το 60% της χερσαίας επιφάνειας της γης. Σήμερα καλύπτουν περίπου το 30%. Ένα μεγάλο εύρος ανθρώπινων δραστηριοτήτων συντελούν στην συνεχόμενη μείωση των δασικών εκτάσεων. Οι πρακτικές αειφόρου διαχείρισης αποτελούν την αφετηρία για την προστασία των δασών.

ΕΔΑΦΟΣ

Αν αναλογιστεί κανείς ότι σε 1 τετραγωνικό μέτρο γόνιμου εδάφους μπορεί να ζουν περισσότεροι από 1 δισεκατομμύριο οργανισμοί, αντιλαμβάνεται εύκολα τη σπουδαιότητα αυτού του εύθραυστου φυσικού πόρου. Το έδαφος, εκτός από ζωτικό στοιχείο για φυτά και ζώα, αποτελεί τη βάση της αγροτικής και δασικής παραγωγής, αλλά και το προστατευτικό φίλτρο των υπόγειων νερών. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί και αποδέκτη ρύπων που προέρχονται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Η ρύπανση, η διάβρωση, η ερημοποίηση και άλλες μορφές υποβάθμισης του εδάφους προκαλούν σοβαρές οικολογικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες, και σηματοδοτούν την αναγκαιότητα αειφορικών διαχειριστικών πρακτικών.

ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Η ζωή του ανθρώπου, ιδιαίτερα του πολίτη των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών, είναι συνυφασμένη με την κατανάλωση ενέργειας. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί τη ζωή του χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, θέρμανση, μεταφορικά μέσα; Χάρη στους φυσικούς πόρους που μετασχηματίζονται σε ενέργεια, ο άνθρωπος επιβιώνει, δημιουργεί, εξελίσσεται. Ορισμένοι όμως από αυτούς τους πόρους δεν είναι ανεξάντλητοι. Όσο περνούν τα χρόνια, το ενεργειακό ζήτημα αναδεικνύεται ως μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις των σύγχρονων κοινωνιών. Για την αντιμετώπισή του απαιτείται η στροφή σε μορφές ενέργειας περισσότερο φιλικές στο περιβάλλον αλλά, κυρίως, η επανεξέταση των προτύπων ζωής και των συνήθειών μας.

ΘΑΛΑΣΣΑ

Τα παράκτια και θαλάσσια οικοσυστήματα συντηρούν μια ιδιαίτερα σημαντική ποικιλότητα ειδών χλωρίδας και πανίδας, και παίζουν ρυθμιστικό ρόλο στις φυσικοχημικές και βιολογικές διεργασίες του πλανήτη. Παράλληλα συμβάλλουν στην τροφοδοσία του ανθρώπου και στηρίζουν πολλές οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Δεν είναι τυχαίο ότι περίπου τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού ζουν στην παράκτια ζώνη. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει, ωστόσο, τις πιέσεις που δέχονται αυτά τα οικοσυστήματα από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Τα αστικά απόβλητα, ο τουρισμός, οι θαλάσσιες μεταφορές και η αλιεία, αποτελούν κρίσιμους παράγοντες για τη βιωσιμότητα των θαλάσσιων και παράκτιων οικοσυστημάτων.

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Η σταδιακή αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του αέρα και του νερού των ωκεανών, που συντελείται τα τελευταία χρόνια, έχει προκαλέσει ιδιαίτερη ανησυχία για τις πιθανές συνέπειες στη φύση και τον άνθρωπο. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί το μεγαλύτερο σύγχρονο παγκόσμιο περιβαλλοντικό ζήτημα. Οφείλεται κατά βάση στις εκπομπές ‘αερίων του θερμοκηπίου’ από ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα, η θέρμανση και οι μεταφορές. Το λιώσιμο των πολικών πάγων, η αύξηση της μέσης στάθμης της θάλασσας σε παγκόσμιο επίπεδο και η εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων είναι οι πρώτες ενδείξεις των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής.

ΝΕΡΟ

Ένας από τους πολυτιμότερους φυσικούς πόρους είναι το νερό. Παρόλο που τα επιφανειακά νερά (λίμνες, ποτάμια, υγρότοποι) και τα υπόγεια νερά δεν ξεπερνούν το 1% της συνολικής ποσότητας του νερού του πλανήτη, είναι ικανά να συντηρούν τους χερσαίους οργανισμούς, τα οικοσυστήματα, τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του. Ωστόσο, η ποιότητα του νερού αυτού αντιμετωπίζει πολλούς κινδύνους υποβάθμισης. Η ρύπανση από διάφορες πηγές, όπως τα αστικά, τα βιομηχανικά και τα γεωργο-κτηνοτροφικά απόβλητα, συνιστά την μεγαλύτερη απειλή. Όμως και η συνολική διαχείριση του νερού, ιδιαίτερα στις περιοχές με περιορισμένο υδατικό δυναμικό αποκτά κρίσιμο ρόλο. Συχνά οι πρακτικές άντλησης, συγκράτησης και κατανάλωσής του δεν είναι συμβατές με την αειφορική προοπτική για τη διασφάλιση της αναγκαίας ποσότητας και ποιότητας νερού για το μέλλον.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ - ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Η Περιβαλλοντική Δικαιοσύνη, ή ΠΔ, αναφέρεται γενικά στο δικαίωμα των κοινοτήτων και των πολιτών να ζουν σε ένα καθαρό και υγιές περιβάλλον, σύμφωνα με τις επιθυμίες και τον πολιτισμό τους, χωρίς να βλάπτονται ή να επηρεάζονται από οποιαδήποτε οικονομική ή βιομηχανική δραστηριότητα, συμμετέχοντας στην ανάπτυξη, στην εφαρμογή και στην επιβολή των περιβαλλοντικών νόμων, κανονισμών και πολιτικών, ανεξάρτητα από τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, την εθνική καταγωγή ή το εισόδημα τους.

ΠΟΛΗ

Η Ρόδος, η Αθήνα, το Λονδίνο και το Νέο Δελχί αποτελούν αστικά συγκροτήματα με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά. Διαφέρουν όχι μόνο σε πληθυσμιακούς όρους, αλλά στη βάση μιας σειράς κοινωνικών, περιβαλλοντικών και πολιτισμικών παραμέτρων. Όλες αυτές οι παράμετροι συσχετίζονται δυναμικά και διαμορφώνουν αυτό που ονομάζουμε ‘αστικό περιβάλλον’. Η ποιότητα ζωής των κατοίκων μιας σύγχρονης πόλης επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Η πληθυσμιακή πυκνότητα, η ποιότητα των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας (π.χ. δίκτυα μεταφορών, ενέργειας, ύδρευσης / αποχέτευσης), οι ελεύθεροι χώροι, οι κυκλοφοριακές συνθήκες, η ύπαρξη πρασίνου, η διαμόρφωση των χρήσεων γης και η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελούν ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ο σύγχρονος πολεοδομικός και περιβαλλοντικός σχεδιασμός ενός αστικού συγκροτήματος οφείλει να συνυπολογίζει το σύνολο των παραμέτρων που συνδέονται με τη βιωσιμότητα των πόλεων.